Autoren

∞

Werke

∞

Neu

∞

Information

∞

Shop

∞

Lesetips

∞

Textquelle

∞

609. Hans mit de isern Stang.

Einl. S. XVIl. Bolte 2, 302. Kürzer und mit starken Abweichungen Mitt. d. ndfr. Vereins 7, 87 f. (aus Schwabstedt). – Zum Ausreißen des Barts vgl. zu Nr. 64. – Zum Trunk: zu Nr. 608. Ausschneiden der Zungen: zu Nr. 608. Zu S. 457 vgl. Nr. 595 (Leiter).

En riek Künnig, de harr mal dree schöne Döchter; de harren jeder en gülden Klenod, mit grote Kunst maakt; de öllste harr en gulden Sünn, de tweet en gulden Steern, de drürre en gulden Maan. De dree Künnigsdöchter gingen alle Mirdag in êren Rosengorden mit êre Klenoden un gingen da spatzeeren. Da keemen enmal dree Risen un nemen de dree Künnigsdöchter mit sik weg, un förden se in êren Barg. As de Künnig se nu to Disch ropen leet, da weren se in den ganzen Gorden nich to finden; do würr de Künnig gor so bedrövt, dat he nich wüß, wo sine Döchter weren; un he leet dörch dat ganze Land utropen, wer em sine Döchter mit êre gülden Klenoden werrerbringen kunn, de sull sien Dochtermann warrn, un sull dat halwe Künnigriek hebben un na sinen Dood dat hele; de olle Künnig harr sine Döchter gor to leef Das dithmarsche Märchen sagt: Die Königstöchter waren noch nie in einem Walde gewesen. Endlich nach langem Bitten erhielten sie von ihrem Vater Erlaubnis dahin zu gehen. Da erschien ein verwünschter Esel und leitete sie in einen Berg; denn sie liefen immer hinter ihm her, weil sie so ein Tier noch nie gesehen hatten..

Nu weer da en Jung, de weer so stark as en Ries un würr heten de starke Hans un harr en isern Stang ton Spatzeerstock. Hans mitte isern Stang de hör ok darvan, wat de Künnig harr bekannt maken laten; da löp he sine Öllern weg. Nu keem he in en groten Woold, da reis he vêle Dage in; toletzt dröppt he dar en Mann, de weer dabi Steen to klöwen (zu spalten). Den birt he üm Gesellschaft un fraag em: »Wo heest du?« »Steenklöwer bün ik; wo ik heet, dat weet ik nich«, weer de Antwoort. »Wistu mit mi gaan?« fraag Hans mit de isern Stang; da sä de Steenklöwer mitten frischen Moot ja. Nu gingen de beiden wider mit enanner, ümmer wider in den Woold henin. Da fünnen se den tweten Dag enen Mann bi't Brettsagen; Hans mitte isern Stang fraag em: »Wo heest du?« »Brettsager bün ik; wo ik heet, dat weet ik nich.« »Wistu mit uns gaan?« De Brettsager besinnt sik nich lang un seggt ja mit enen frischen Moot. As de dree nu wider innen Woold henin kemen, da fünnen se den drürren Dag enen Mann bi't Holtklöwen. Hans mitte isern Stang fraag em: »Wo heest du?« Da antwoort he up: »Holtklöwer bün ik; wo ik heet, dat weet ik nich.« »Wistu mit uns gaan?« Da sä de Holtklöwer ok mit enen frischen Moot ja un se nemen em ok mit Nach einer andern Version ziehen ein Jäger, Schneider und Schuster aus; nach der dithmarschen ein Schneider, ein Schuster und ein Lohgerber..

Nu tröcken de veer noch lange dörch wilde Woolde un fünnen kene Hüser un lebindige Minschen. As dat nu Abend worren weer, un se nich wüssen, wo se de Nacht bliwen sulln, so steeg Hans mit de isern Stang up den högsten Boom, da see he en grotes Füer. He smeet sinen Hoot up dat Füer to, darna fünnen de annern den Weg, un se kemen da bald noog to en grotes Huus. Da weer awer rund üm dat Huus en grote Graben mit Füer; da kunnen se nich dörchkamen. Se gingen nu um den Graben, da fünnen se en isern Brügg, de föer da œwer in dat Huus. Se gingen nu in dat Huus, da weer da in de Dönschenstuuv (der Wohnstube) ok en groot Füer, awerst kene lebindige Seel; un dat weer doch allens so inricht, as waanden dar welke. Hans mitte iserne Stang un sine Kameraden leggen sik daal un slöpen dar de Nacht, den annern Morgen awer lotten se (loosten sie), wer in dat Huus bliwen sull un Êten kaken. Da dröp dat Lott den Steenklöwer; de annern güngen in den Woold un schöten Hasen. As de nu weg weren un de Steenklöwer weer darbi un kaak Êten, so keem dar en Musche Rotbart an vör de Dœr, de harr en langen flassen Bart, de güng em bet up de Been. He sä to den Steenklöwer: »Wat maakst du da?« De Steenklöwer antwoort em: »Ik kaak Êten.« »Ik will ok wat to êten hebben, giff hêr«, sä dat Unnerersch; da leet de Steenklöwer em in un geef em Reebraden. Awers dat Deert smeet em allens in de Asch, wat he tokaakt harr, un stülp den Kêtel int Füer um. Da wull de Steenklöwer em slaan; awers he keem da œwel bi weg, dat Deert neem en Füerholt un sloog em un leet em half dood liggen. As de annern nu to Huus kemen, weer dat Eten all anbrennt un vull Asch. Se frogen: »Wo hestu töricht?« De Steenklöwer leet sik awers nicks marken un neem de Utschell ruhig hen.

Den tweten Dag sull nu de Brettsager to Huus bliwen un Êten kaken. Da keem Musche Rotbart werrer vör de Dœr un sä: »Wat maakst du da?« »Ik kaak Êten«, sä de Brettsager. »Ik will ok wat hebben, giff hêr.« »Wenn du êten wist, fast du eerst mi Holt klöwen.« Dat dê de Musche Rotbart ok. As de Brettsager em nu in leet, da güng dat werrer so as den vörrigen Dag, dat Deert smeet allens herüm, stülp den Kêtel int Füer un slög den Brettsager half dood. De sweeg awers ok still da to, as de annern inkemen.

Den drütten Dag hött de Holtklöwer in un kaak to. Da keem Musche Rotbart werrer: »Wat maakst du da?« »Ik kaak Êten.« »Laat mi in, ik will ok wat hebben.« De Holtklöwer sä: »Wistu êten, sast du mi eerst Water drêgen.« Dat Unnerersch haal dat Water, as de Holtklöwer awers em in leet, smeet dat Deert werrer allens herüm, stülp den Kêtel int Füer un slög den Holtklöwer meist dood.

Nu keem de Reeg an Hans mit de isern Stang; de müß den veerten Dag to Huus bliwen. As de annern weg weren to Hasen scheten, keem Musche Rotbart un keek (kukte) dörch'n Splitt in de Dönschenstuuv: »Wat maakst du da?« »Ik kaak Êten«, seggt Hans. »Ik will ok wat hebben, giff hêr.« »Gliek«, antwoor em Hans, maak de Dœr apen un flog mit de isern Stang na em un klöw em den langen Bart fast. Da slög he dat Deert so lang, bet he sik den langen Bart utreet un weglöp. As de annern nu to Huus kemen, fünnen se dat Êten nich anbrennt: »Wo geit dat to? hett Musche Rotbart nich hier west?« »He hett wol hier west, ik heff em awer good todeckt«, seggt Hans, »he kümmt nich werrer.« Da wies he êr den langen Bart, den dat Deert em harr laten müst. Nu verteilen de annern ok allens, wat da mit se vörgaan weer. In dem ditmarscher Märchen prügelt der Kleine den Lohgerber und den Schuster durch, weil sie ihm nichts zu essen geben. Der Schneider reicht ihm etwas; als der Unterirdische aber sich dabei setzt und ißt, stülpt der Schneider eine Tonne über ihn. Da verrät er, wo die Prinzessinnen sind.

As se nu êten daan harren, da fünnen se de Bloodsporen, wo dat Ünnerersch weglopen weer. Da folgen se up na un kemen up en hogen Barg, da güng en grote Huul herin. Nu harr Hans sien Jagenett mit sik, da mök he sik Stricke van loos un de annern müssen em da an daal laten in de Huul. As he ünnen keem, da weer dat da stickendüster. Da fünn he toletzt en Heister van Vagel mit vêle bunte Ferrern, den fraag he, wat he de dree Künnigsdöchter nich seen harr. De Vagel sprickt to em: »Wenn du de dree Damen söchst, de kann ik di wol wisen. Wenn de Klock twolf is, Mirdags, da sastu hier dörch all de Stuwen gaan, da kummstu toletzt an en groten Saal, da liggen de dree Damen un slapen de dree Risen innen Arm. Wenn du nu an de Dœr kummst, so finnst du da en grotes isernes Schwêrt; dat kannstu nich bœren, so en grote Held du di ok dünken magst. Wenn du dat gode Wapenstück awers bruken wist, so mustu ut den Kumm (der Schale) drinken, de dabi steit, eenmal, tweemal, dreemal, un denn see to, wat du doon kannst.« Hans dê as em heten weer. Mirdaags Klock twols güng he dörch alle Stuwen, da keem he an den groten Saal, da hüng dat grote iserne Schwort da vör. He kunn awers dat Schwêrt nich bœren; da drünk he ut den Kumm tom eersten Maal, da kunn he dat Schwêrt al en lütt bêten rögen; he drünk tom tweten Maal, da kunn he dat Schwêrt all upbœren, he harr da awerst noch keen Macht in. He drünk tom drürren Maal, da kunn he dat Schwêrt upbœren un swingen un in de Luft smiten un kunn damit spêlen as mit en Ferrer. Nu mök he de Dœr ganz sachte up, da legen de dree Risen un slöpen un harren de dree Künnigsdöchter in Arm. Hans mit de isern Stang güng hen un slög den eersten den Kopp af, un denn den tweten, un toletzt den drürren, un eer de dree Künnigsdöchter noch upwaakt, harr he se ok alle dree de Tungen uten Hals snêden. Nu waken de dree Künnigsdöchter up: da würren se œwer de Maten fro un danken em davör, dat he se van de Risen erlöst harr, un de öllste geef em êr Klenod, de güldene Sünn, de twete geef em den güldenen Steern un de drürre den güldenen Maan. Ganz abweichend die andre Version: Hans findet im ersten Zimmer eine Dame mit einer goldenen Krone, die sitzt und weint und fragt ihn, ob er sie erlösen wolle. »Ich weiß noch nicht«, antwortet er. Ebenso im zweiten Zimmer. Die Dame hat ein goldenes Spinnrad. Im dritten Zimmer findet er die schönste mit einer goldenen Haspel. Da sagt er auf ihre Frage ja und findet im Fenster eine Flöte. Wie er darauf pfeift (woran die Dame ihn hindern will, weil es ihr verboten sei), so gukt Musche Rotbart durch die Tür, flieht aber sogleich, als er Hans gewahr wird. – Vgl. das unten angeführte Märchen bei Grimm. –

Nu güng de starke Hans mit de dree Künnigsdöchter werrer an dat depe Lock un wullen sik uptrecken laten. As he awers bi den Heister vörbi keem, sä de Vagel: »Nimm di in Acht, dat du nicht de letzte warst.« Awers de öllste van de dree Künnigsdöchter nick em ganz stündlich to un sette sik aan Ümstände gliek in den Korv un leet sik uptrecken. Darna keem de twete; de bood em ganz fründlich de Hand un leet sik ok uptrecken. Nu weer de jüngste alleen œwrig un dat weer de schönste. Da beed se em so vel, dat he dat nich œwert Hart bringen kunn, un he leet se eerst in den Korv stigen un uptrecken. As nu de Steenklöwer, de Brettsager un de Holtklöwer de dree schönen Prinzessinnen ant Licht harren, dat se se seen kunnen, säen se: »Wi wölkt sülwen de dree schönen Damens hebben; laat den Hans mit de iserne Stang bliwen, wo he is.« Se leten nu den Korv wol werrer daal un leten den Hans instigen, as se em awerst bi na herup harrn, leten se den Strick los, dat he daal füll; naast tröcken se mit de dree Künnigsdöchter hen to êren Vatter den Künnig. Nach der zweiten Version des Märchens berauben die drei die Königstöchter ihrer goldenen und seidenen Kleider und lassen sie dann laufen.

De starke Hans mit de iserne Stang leeg nu in Düstern in de depe Huul un wüß nich, wat he anfangen sull. Da keem werrer de bunte Heister van Vagel, den klaagt he sine Nood. »Ik heff di seggt«, sä de, »du sullst di in acht nemen, dat du nich de letzte würst; nu hest du dat so good. Awers da is wol noch Raat för, nimm du dat Schwêrt, dat du funnen hest, stêk dat dörch de Risen êr Hart un denn ga in den Gorden un sla, stêk un smiet na de Hasen, de da loopt, un wenn du hunnert hest, so kumm werrer.« Hans dêd as em seggt weer. He güng in den Saal, wo de doden Risen legen, steek dat Schwêrt dörch êr Hart un güng denn in den Gorden. Un dat weer so wunderbar mit dat Schwêrt, dat he kenen Slag doon kunn, ane dat en Haas dood blêwen weer Nach andern schießt der Jäger die Hasen.. Nu keem he mit de Hasen torügg an den Schacht, de weer grad hunnert Klafter deep. Da mütt he alle sine Hasen up den Vagel leggen un toletzt stiggt he sülwen mit up; da fangt de Vagel an uptoswêben un bi jeden Klafter smitt he enen Hasen daal, süst kann he nich upkamen. As se nu awers an den letzten Klafter kaamt, so hett Hans mit de isern Stang sik vertellt un hett man nêgen un nêgentig Hasen brächt; da kann de Vagel nich upkamen. Da awers grippt he üm un ritt den Hans mit de isern Stang en Stück ut de Lend un smitt dat daal; da kamt se herut. Nu leeg Hans da un weer en Krœpel worren un müß sien Leben lang humpeln gaan Nach der zweiten Version verirrt er sich jetzt und kommt zu einem Waldmenschen, wo er sich lange aufhält. – Nach dem dithmarschen Märchen trägt der Unterirdische den Schneider wieder hinauf.. Toletzt maakt he sik doch up un güng dörch den Wold up de Künnigsborg to. As he nu in de Neeg keem, da weer da grote Freud un Herrlichkeet, dat de Steenklöwer un de Brettsager un de Holtklöwer den Künnig sine dree Döchter werrer kröcht harren, un se sullen se frien, wenn de dree Künnigsdöchter eerst êre Klenoden werrer harren, de güldene Sünn, den güldenen Steern un den güldenen Maan. Dat weer awer so maakt, dat dat ganz unmœglich weer, dat de dree Künnigsdöchter sik befrien künnen, wenn se ere Klenodien nich harren. Da leet de König utsenden to alle Guldsmêde in alle Lande, da weer aber keen een, de dat ünnernêmen wull, de Smucksaken werrer to maken; so groot weer dat Kunststück dabi wesen. De Künnigsdöchter worren ganz bedröft da œwer.

Hans mit de isern Stang den keem dat nu ok to Oren. Do geit he hen to den besten Goldsmitt un gifft sik an as en Goldsmidsgesell, he kunn ok de kunstrike Arbeit doon, de de Künnig hebben wull, da weer awer vêl Kunststück bi un dato muß he sine Stuuv besonners hebben. De Mester worr ganz sro da œwer, neem Hans an as Gesell, gifft em en apartige Stuuv un schickt na de Prinzessin de Arbeit to verlangen. Hans harr ja de güldene Sünn un bruuk nich lang to arbeiden. Den eersten Dag würr de güldene Sünn to Hove bröcht, da säen de dree Prinzessinnen, de weer good, êben as se fröer west weer. Den tweten Dag würr de güldene Steern to Hove bröcht; da säen de dree Prinzessinnen, dat de ok good weer, êben so as fröer. Den drürren Dag keem de güldene Maan. As de Prinzessinnen seen, dat de ok so good weer, leten se den Mester fragen, wat he doch förn kunstriken Gesellen harr. De Mester sä, dat dat en fremden weer. Da schicken se werrer hen, de Gesell sull mal to Hove kamen, se wullen den kunstriken Mann ok geren sülwen seen. Da sä Hans: »Gaan do ik nich, de Künnig mütt mi sülwen enen Wagen schicken.« De Künnig schick gliek enen Wagen un wull Hans halen laten. Hans legg eerst sien isern Stang up den Wagen, da weer de Stang so swêr, dat de Wagen mirren van enanner klöw un to beiden Siden de halwe Wagen henfüll. Da säen de dree Künnigsdöchter: »Dat mütt Hans mit de iserne Stang wêsen un keen anner.« Se güngen nu sülwen hen, de Künnig güng ok mit, un se fragen em up wecke Ort he de kunstrike Arbeid so schön harr maken kunnt, dat allens werrer so worren weer, as dat olde. »Seer licht«, sä Hans, »wiel dat dat olde ok is; denn ik bün Hans mit de isern Stang«, un nu vertell he den Künnig de ganze Geschicht un tom Wohrteken wies he de dree Risentungen vör. Da sä de Künnig: »Denn sallst du mien Dochtermann warren; nu segg mi, wat ik mit den Steenklöwer, den Brettsager un den Holtklöwer anfangen sall.« Hans sä, de sullen sinetwêgen ungestraft sien, de Künnig awer leet se doch enen Kopp körter maken. Darna geef he den starken Hans sine jüngste Dochter in de Ee un da würr en grote Hochtied fiert, un da weer ik ok mit hen un kreeg enen mitten Kœkensleef, dat ik hier up den Lênstool flög, da bün ik sitten blêwen.

Aus Kurburg am Dannewerk durch Kandidat Arndt. Das Märchen hat merkwürdige Abweichungen von dem westfälischen bei Grimm, Kindermärchen Nr. 91. Die Anmerkungen dazu (Bd. III S. 166) geben noch andre Versionen vom Rhein, aus dem Hannoverschen, der Hanauischen Gegend usw. In die Reihe dieser Märchen gehört auch noch bei Grimm, Kindermärchen Nr. 166 und das lausitzische in Haupts Zeitschr. für deutsch. Altert. III, 358. Hier entspricht der Bergmann mit dem Hammer unserm starken Hans mit der eisernen Stange.

*