| |
Dat gev en dicke Fründschop – sän de Mummsens
Un Harrings – mank de Haarlems un de Wȩwers.
Man keem ni lich den Dreecksplatz værbi,
So heeln dar ünnern Appeldorn de Swarten
Mit Dȩken æwer, un de Wiener Wagen.
Dar fȩhl man blot de Watertrog vun fröher –
De leet sik maken – un de apen Dærn,
So weer't de ole Krog mit nie Kundschaft.
Dat paß sik to enanner, war der meent,
Herlopen Volk – weglopen weer dat Enn:
De wannern noch mal ut in Kumpanie,
As Slavenhollers oder Weltbeglückers.
So war der spraken. Ja, de Welt is grausam.
Ob Jan der jüs um gev, dat Fru van Haarlem
In Dischgedecken anfung, in Slavitten
En Staat to maken, de nich billi weer,
Lieflandschen Flaß un rußschen Hemp bestell,
En nie Art Spinnrad ut Westfalen kam leet,
Dat Spinn' un Winn' un Haspeln as Geschäft
Mit ole Fruns un junge Kinner drev,
Un jümmer snack vun Reeden un vun Bleeken –?
He weer tofrȩden, wenn sin bleke Fru
Wat anners vær harr, as ut Finster kiken,
De Hann inn Schoot, de Ogen inne Wulken,
De Mund gedülli, doch int Hart dat Lengn.
He harr ȩr halt vun Frünn un inne Fremdn,
Wat he ȩr baden, weer de Æwerflot.
Dar much se sitten – ja he kunn't nich ännern –
In Sammt un Siden, wenn ȩr dat gefull,
In Hȩg un Plȩg – so gut sik't schaffen leet –
Doch dar weer't all – denn Kinner och! se fehlen!
Mitliden is en sunnerbares Band.
Man kann't vær Lev nehm', wenn man Lev nich kennt,
So stark is't. Ja, dat snee em inne Seel,
Er antosehn, wa se verwelk un hinsük,
He much nich bi ȩr sin, nich vun ȩr gan,
So weer em oft, un brok de ole Kraft
Mal buten dær in ole Fröhlichkeit,
So trock de düstre Wehmoth em to Hus.
So weer't em recht, wat Fru van Haarlem værharr,
He weer tofrȩden wenn se wat bedrev,
Wat dat ok weer, dat broch mal nie Luft,
Mal frischen Athen in dat stille Hus.
He fohr ȩr sülbn na Bredstȩd un na Husum,
Un wenn de Wiener Wagen mit de Swarten
So oft bi Wȩwers heel: Fru Haarlem wünsch dat,
Ȩr trock wat na dat Hus un na de Lüd,
Ȩr mak dat glückli – so mak em't tofrȩden.
Twars, wenn dat paß, en Wort mit Meister Wȩwer
To snacken weer em süllst mitünner recht.
Doch keem man selten wider as't Geschäft,
De Mann de harr dat hilt, dach ant Verdeen,
He heel de Kundschaft warmer as de Fründschaft,
Man keem sik hier ni neeg, as bi de Lüsings,
Un gar bi Jan, de in sin optreppt Hus
Den König sülbn gewis toeerst mal fragt harr
Na Fru un Kind un ob dat Ȩten smeck.
De kenn keen Sprak, as de vun Mann to Mann,
Dat Hart sik fri to maken un de Lȩwer.
Ok freu he mit sin Fru sik an de Kinner
De jümmer fröhlich, jümmer flitig weern,
Gar bald vertrut un doch verschamt un schüchtern,
De stunn un sehn un nücken al ut Finster,
Sobald he afbög na den Dreecksplatz.
Un wenn Marie heruthüpp ut de Dær,
Warm as en Koken in de Winterluft,
Un guden Morgen sä, as reep en Vagel
Dat Fröhjahr ut, un fründli un geschickt
Sin bleke Fru ut Dȩk un Döker wickel:
So trock em't ok int Hart, as Sünnschin deit,
Un glückli kunn he seggn: Gun Morgen, Mika!
Un in de schüchtern groten Ogen sehn,
De blau herop gungn un sik wedder senken. –
So much't wul bliben, weer't ni anners kam.
Dar keem den Winter to en Mann na Bredstȩd
As to'n Pläseer, he wahn dar innen Krog,
En Art vun Vetter, sä man, an de Wȩwer,
Ut Kappeln börtig, Schipper vun Geschäft,
Un un en Farmer in Amerika.
He weer en Mann vull Æwerkraft un Moth,
Harr Gold as Heu, seeg ut as Stahl un Isen,
Rȩ æwer allens un mit Jedermann,
Un jümmer los as rȩ he Jemand dal,
Mund apen un de Ogen likerwit.
Gutmödi sunst, likto un likersück.
He harr to allens Lust, mit alle Fründschop.
He much to fischen ut, he much to jagen,
Dat weer em nich to natt un nich to kold.
Ob Kȩgel oder Kart, ob Dag, ob Nacht,
Dat weer em enerlei, un he derbi,
Wenn't wat to fechten gev un wat to lachen.
Dar muß man Stritschoh lopen na de Marsch,
Kanal entlank – he muß't eerst sülben lehrn,
Un brok sik fast de Been bi't eerste Mal –
Dar muß man ut Isboßeln langs de Wischen,
Un Bredstȩd weer to Gang vun Lütt to Grot,
Ok Mädens mit – natürlich – un to Danz
Un hitten Punsch des abends in den Krog.
Nich Marschburn fȩhln der, nich Jehann vun Haarlem,
Nich Wȩwer un sin Dochder, smuck Marie.
Dat weer as broch de Farmer allns int Lȩben.
En aller Düwels Kȩrl, so meen ok Haarlem,
Un lose Bengels læben em noch mehr.
Fru Haarlem awer sä: dat weer en Sünner!
De acht keen Früudschop un keen Vetterschop,
De wull Marie – un wenn't ni anners sin kunn,
Den Wȩwer mit – dat war man noch befinn!
Dat muß Jehann nich liden, he muß hölpen,
Man muß dat Kind em ute Klauen holn –
Se war dat don, se war ȩr to sik nȩhm,
Se wuß Maria kunn nich inne Fremdn
Nu noch tum tweten Mal, un æwert Water,
Se wuß je sülbn, wa Brot int Elend smeck. . . . .
De Minsch de denkt, so seggt man, un dat Schicksal –
Dat findt den dünnsten Faden em to lenken.
Blind heet de Minsch dat – ja wer is de Blinne?
Um Ostern ut do fahr de Wiener Wagen
Twee schmucke Fruns den Weg na Brȩklum dal.
De junge ween' as wulln de Thran' ȩr sticken,
De anner tröst ȩr, as man Kinner tröst.
De de se fahr, de sä darto keen Wort,
Harr sin Gedanken oder weer in Drom.
Fru Haarlem harr dat dærsett mit Marie.
As allens fast weer, dat Geschäft verlaten,
Dat Hus verkofft, dat Husgeräth verbol't,
De Dag bestimmt na Hamborg op to brȩken,
Do keem de Farmer mit den letzten Trumpf.
Do sä Marie, se kunn den Mann ni nȩhm,
Nȩ, lewer Vatter un de Swestern laten,
Un bliben, wo ȩr Mutter leeg begraben.
So gungn de Annern, un se blev torügg,
Un fast vertwifelt fahr se mit Fru Haarlem.
Dat gift mitünner'n Flüstern as en Ahnung,
Dat geit mank Lüden um as en Gespenst.
Wo kumt dat hȩr? Ja, frag em man mal na:
Wo kumt de Drom hȩr oder de Gedanken?
Dat hett nich jümmer Wurteln as dat Unkrut,
As Quitsch un Netteln, de man folgen kann
Bet ünner Allmanns Weg un Nawers Miten,
De sünd ni jüs as Giftblom plant nu sei't,
Un weer't vun Vageln, as in Holt un Feld
Nachtschatten opschütt oder Düwelsappel –:
De kamt, as Mȩhldau op de Rosen kumt,
As een de Swindel fat, süht man en Minschen
De Föst lang wannern, gung he sülbn ok sȩker.
Dat weern nich jüs de Mummsens un de Harrings,
Ut Fiendschaft op Jan Haarlem un sin Fru,
Dat weern de besten Frünn vun em un Wȩwers,
Jan vunne Trepp, de stillen Lüsings Junges,
De wat ni richti funn, de't ni begrepen,
De vun Gefahr un vun Gewȩten snacken.
Un weer't de Püttjer mit sin mächti Stimm,
So war he sachten, un he schütt den Kopp,
Wenn he vun Haarlems hör un Mika nöm,
Sin lüttje Stummel, och dat smucke Kind!
De Fru, so sä man, sük der langsam hin,
Dar bruk de Anner lang nich mehr to töben.
Doch gung dat op den Heisterkrog as fröher,
Blot dat Marie dar fröhlich walten dȩ,
Wo't sunsten still as in en Bichtstohl weer,
Un sacht de Stimm as in en Krankenstuv.
De Jugend is je fröhlich vun sik sülbn,
Un æwerwindt den Dod noch un de Trennung.
As man de eerste Stot væræwer weer,
Do gung't ȩr, as't den Bokfink geit int Fröhjahr,
De eerst sik wunnert an sin egen Slag,
Mit ünner stockt – as muß he sik besinn,
As kunn he noch ni löben an de Freud
Un Fröhjahrsluft, wovon he sülben singt:
So zwitscher se, un Wehmoth mak ȩr swigen,
Doch wenn se't nich bedach, so fung dat Hart,
Dat junge in de Bost ȩr wedder an,
Un endli schall de Jugendsȩligkeit
Dært stille Hus, in Stuben un de Kæk,
In Gängn un Garn, un wo se wandern dȩ,
Un trock, as vun en Ros' de Summerduft,
Mit ȩr in jeden Winkel, wo se hintrȩ.
Keen Wunner, wenn Jan Haarlem dat gefull,
Weer't doch sin bleke Fru as Lȩbensluft!
In lütt Maria steek sogar en Schelm,
Un grade, as't so is, wenn't Hart mal trurig,
Wenn't Ween ȩr neger weer as Spaß un Lachen, –
Ob't vun Fru Haarlem keem, ob sunst wohȩr,
Ob se mal dacht an Vatter un de Swestern:
Denn bunn se wul Jehann sin Düffel æwer,
Un stell sik as de Jüngste vun de Lüsings,
Mit grote Ogen un en Hangelkinn,
De Hann to Sit, de Fingern wit vuneen,
Un sä en Vers hȩr vun der ewgen Liebe,
Een ut't Gesangbok, de he innen Krog
Marie mal declameert harr op dat Fest –
As sä he Bicht op bi de Herr Pastor.
Denn lachen beide Haarlems as de Kinner.
Doch an den Farmer dach se mit de Angst.
Un as vun em mal bi en hartlig Spaß
Sin apen Mund un Ogen keem de Sprak,
Do war se so verschüchtert as en Duv,
De in de Höcht ut Schrecken vær de Hæv
De Flünken los lett un herünner fallt.
Se smeet sik Fru vun Haarlem um den Hals,
Un keek herum, as stunn de Mann dar liflich.
Un as se ween, do seeg se mit en Blick
So dankbar na Jehann op, dat sin Hart
Harr steenern sin mußt, wenn em dat nich röhr. –
Man süht wul mal sin Schatten innen Dau,
Wenn man inn eersten Sünnschin morgens wannert.
Opt Gras hin geit he mit Een, un verwunnert
Bemarkt man – as man't wul op Biller süht –
As lüch en Kron Een um den egen Kopp,
Un spȩl as Parlen um dat Schattenbild.
So seeg Jehann sik in ȩr depen Ogen,
Un wat he vær ȩr dan, as in en Spegel
Vun frischen Morgendau, inn Heiligenschin.
Denn frilich, wer ȩr hölpen, dat weer he,
So sä ȩr Blick, de Retter inne Noth,
De nich vȩl seggt harr un nich mit ȩr jammert,
Nich scholln un nich berȩdt, sogar wat drög
De Saken hört un hin un hȩr bedacht,
Denn awer handelt – ja, so sä de Welt:
Dat Mäden loskofft, wenigstens den Vatter –
As't nich to ännern weer, damit he gan kunn,
Un ahn de Farmer anfangn Annersit.
Jan Haarlem neem dat Hüschen op den Dreeck
Un steek en lütten Arbeitsmann hinin,
Blot vær den Nam. Un fahrn se mal værbi,
Un seeg Marie wul trurig op de Finstern,
Wo keen bekannte Blom un fründli Ogen
Mehr ruter sehn, keen Hann mehr fründli winken,
So sä Jehann wul: Is je noch uns egen,
Lütt Mika! Un desülwe deepe Blick
Wenn' sik op em, un as en Wulk vertreckt,
Un blau de Hȩben opgeit, blank un klar,
So gungn ȩr Ogen op in Dankbarkeit.
He muß vun Steen wȩn, wenn em dat ni röhr!
Dat röhr em ok. Un öfters gungn sin Ogen,
Wenn se al wegseeg, langs de smalle Näs,
De lisen athen, un de rode Mund,
Den Hals un Bossen dal, as sprok em wat
Vun Weh un Wohl dar, dat de Seel em smölt.
He seeg ȩr na de Föten, wenn se gung,
He seeg ȩr op de Fingern, wenn se arbei,
Un wat he seeg, so weer't as röhr em dat,
As drog't vær em en Sinn, un harr Bedüdung,
Un he muß utsinn, wat dat em bedü.
Se harr wat vun en Duv, so week un kräftig,
So schüchtern schin se em, un so bequemli.
Se leet em oft en anner Slach vun Minschen,
Un he muß denken, wat se em erinner.
Maria harr en Arfstück vun ȩr Mutter,
De hier ut Westen vun de Inseln stamm,
Dat weern an sülwern Kȩden grote Knöp
Ut braken Arbeit, bunt mit rode Steen,
As wulhebbn Fruns se drȩgt op Sylt un Föhr
En Brutstaat meistens, oft ut ole Tid
Verarft sit lang op Kind un Kindeskind,
Un mit Geschichten, wo se kofft un makt,
Un mitbrocht vun en junge Schippskoptain
Na lange Reisen vun de »faste Wall«,
Natürlich vær sin smucke junge Leefste,
De Beid, un lang al blot de öllsten Lüd,
Noch as de Olen kennt harrn op de Insel.
De steek se Sünndags an ȩr junge Bost,
As se't vun Muddern sehn, un na Gewohnheit,
Am leefsten ganz alleen, gung se to Kark
Na Brȩklum, wo dat eensam lütt Gebüd,
De ole Herr Pastor, de wenig Minschen,
Dat lisen Singn ȩr fierlicher weern,
As Bredstȩd mit en Orgel un en Chor.
Ok gungn de Haarlems selten inne Kark.
Doch mit ȩr! . . Ja, Jehann gestunn't sik nich –
Doch schin de lüttje Kark em un eerst heilig.
Un wenn vun Feern de rȩten Klingerklock,
De sunst de lange Wȩk dar swigsam hung
In Wind un Wedder, kum mal ünner Dack,
Bi stille Luft ȩrn lisen heesern Ton
Heræwer schick bet an den Heisterkrog,
So drop Jehann dat, un mit Andacht seeg he
Maria kam, Gesangbok inne Hand,
Woran de sülwern Hak mit rode Steen,
As an ȩr Boß de Knöp un Kȩden blitzen.
Denn weer se seltsam, un dat kunn em dünken,
Still as se gung, am leefsten ahn en Wort,
Inn wuunerlichen Staat, de glänz un blenker,
As stamm se vun en anner Raaß un Insel,
Wit weg, as man't sik denkt un as man't list
Vun schöne Minschen »seligen Geschlechts«.
Dat weer denn allerdings wat mehr als Fründschop,
As Vær- un Umsicht vær en arme Waise,
De Moders Sorg un Vaders Hölp entbȩhrt,
Un Jeden licht dat Hart röhrt to'n Beduren.
Dat weer se süllst de blinne Leidenschaft,
De allens süht, um sik ni süllst to sehn,
De allens findt, in alles sik verkleedt,
Wat sunst verborgen in en Bossen stickt
An Wunsch un Willen, Himmel oder Höll,
De in Beduern smöllten kann as Waß,
Un opflamm' to en Brand in Lust un Rache.
Jehann de wuß, he harr dat Mäden leef;
He harr nich Broder oder Süster hatt,
Un harr't entbȩhrt, – so, düch em, muß dat wȩn,
Wenn, junk un schön, en Swester Een to Sid stunn,
Vær de man sorg un de Een hȩg un plȩg.
Dar weer't to Enn, un sin Gewȩten ruhig!
Wat sunsten noch – dat weer sin Fru ȩr Sak.
Se harr ȩr ropen, he kunn ȩr ni jagen.
So war't em licht de Twifeln aftoschütteln,
De wul mal keem, wenn he de Beiden anseeg
Un dach, wat mægli Anner denken muchen,
So lichter, wil he in sin Jünglingstid
Rein blȩben, un sin Fru de Tru un Lev,
Dat föhl he, fo bewahr as he't verspraken.
He drog ȩr noch op Hann, wenn't nödig weer.
Un kunn noch vær ȩr don, wat mægli weer,
Un dar se wuß un he ȩr't nicht verhȩhl,
Wa leef Marie em, seeg he öfter dütli
Jüs, wenn se swack, ȩr an de bleeken Ogen:
Ȩr weer't ganz recht – un so weer he tofrȩden.
Dat gev dit Jahr en Summer as man selten.
De Kiwitt weer al kam – de öllsten Lüd
Versȩkern, so wat harrn se nicht belȩvt.
Um Lichtmeß keem de Spreen, un kort na Ostern
Weert grön vun Gras, weert vun Violen blau,
Weert witt vun Martjen, un de Hadbar wad
Mank Lurkennesten, un umt Graff int Rohr
Dar sung de Grasmück as en Nachtigal.
Maria hör de Vageln Dag un Nacht.
Dat weer as sung un summ de ganze Welt.
Mak se des morgens fröh ȩr Finster apen,
So keem dat as en Strom – as weer dat Schott
Wegtrocken vær en Slüs', as swimm de Luft
Vull Ton un vull Gesang – int Hus herin,
Un trock ȩr dær mit Lȩbenssȩligkeit.
Man seeg ȩr't frilich an wenn se hendal keem,
Dat lücht ȩr vun't Gesicht un ute Ogen.
Se wanner æwern Hof un langs den Garn,
As Een de Wunner söcht un Wunner hört hett.
Dar quoll dat ute Eer, as war dat ropen,
Dar grön un blöm dat as mit Allgewalt,
Un allens wat der wuß un ruter keek:
Er weer't, as seeg se't hier tum eersten Mal,
As war de Welt vær ȩr eerst niet erschaffen,
Un schöner weer ȩr al dat Oldbekannte.
Dat gift so Tiden wo man lȩben kann
As eet man mit de Ogen, as vertȩhr man
In Seelenhunger, wat man hört un süht.
So weer Marie – as jümmer in Verwunnern
Un half in Andacht, half in Fröhlichkeit.
En Marschhof hett, as man wul seggt, en Zauber;
Wer Ogen davær hett: de Æwerfloth,
De Ruh un Frȩden kamt Een as en Drom.
Wenn dar de Saat bestellt, dat Veh to Gras is,
So reckt sik Minsch un Thier op Wȩken lank,
Un lett sik, as de Felder, vun de Sünn
Beschin un vun de warme Nacht bedecken.
So weer't Marie. Wul harr se'n Sünndag kennt,
Wo't allens ruhig war, bequem un festlich,
Doch dær de ganze Wȩk de hille Arbeit.
Hier gev't en Festdag, schin dat, Wȩken lank.
Dat eet un drunk, dat war der allens fodert,
De Höhner, Aanten fröh vun morgens an.
De Spatzen keem hendal, de bunten Heisters,
Un eten mit – vær alle weer genog,
Un alle mußen't wȩten, denn se snacken,
En jeder in sin Sprak, vertrut un lustig,
Un kum gung Een de Anner ut den Weg.
Keen Wunner, wenn en weeke junge Seel,
Wo freche Hann na grepen, as en Vagel
Na Schreck un Angsten, op en Twig mit Blöt
Sik wegen leet, as weer dat Minschenlȩben
En Fest, un harr keen Enn un keen Gefahr.
Se gung den Garn lank, fröh, sobald se op keem
Dar harr de Gracht en Steg, dar föhr en Fotstig
Snorgrad de lange Fenn lank, un dat weer ȩr
As trocken ȩr Gedanken geern den Weg;
Nich jüs wohin – dat wis' dar rop na Bredstȩd,
Ok na de nie Dik – doch inne Feern.
Dar stunn se geern un læhn sik opt Geländer.
Jehann sin Swarten grasen dar inn Klewer,
Un öfter keem he ok un læhn dar mit,
Ja bald, so war't, as weer dat en Gewohnheit.
Wenn't in Kalender heet: die hellen Nächte,
So ward dat gar keen Nacht in unse Marsch.
Ok wenn de Himmel düstert, lücht de Eer,
De See de schint herop, de Kimming glȩmt,
Kum slöppt dat Veh, de Vageln blivt int Zwitschern,
Int Gras dar glöht de Blom un glänzt de Käfer.
Denn findt man nich int Hus, sogar de Knechts
Un Mädens stat un kikt noch æwert Dor.
Herr un Mamsell de keken æwert Steg.
Se stunn der oft un wannern in den Garn.
Uns Fru de fürch sik vær de Abendluch.
De Herr weer egen, jümmer mit Mamsell.
Nich uten Hus', de Pȩr nich vær den Wagen!
Mal langs de Fenn tosam, mal langs den Dik,
Rein – dat weer allens – süh! dar gungn se wedder
Un stunn der lang – vellicht de Flot to sehn,
De bald heropkumt, wenn de Maan sik wis't.
Denn gat se mal, denn stat se wedder still,
As Schatten wankt se an den Abendhimmel,
Bet se sik na de Watten dal verleert.
Jehann vertell ȩr vun sin Kinnertid.
Hier harrn se dammelt, he un Buknecht Hans,
Hier harrn se spȩlt de ganzen langen Dag',
Luftslösser bu't un Schȩp dat Glück to söken
De Welt herum – un weern nich wider kam
As dar bet an de Eschen mit de Heistern –
Dat weer dat Enn! – Un bitter war sin Stimm,
As harr de Welt em um sin Best bedragen.
Man kann wat hörn, as twischen Drom un Waken,
Dat dringt Een dær bet an de deepste Stell,
Doch ob dat Freud, ob Schrecken, weet man nich,
Man hört, as horch man op en Klockenklang:
Dat kann Gefahr bedüden oder'n Fest,
Dat kann to Gräfnis un to Hochtid lüden.
Ja, wenn man wak! – doch schu't man sik to waken –
Wat't ok bedüdt: de Klang is wunnerbar! –
So hör Maria, wenn Jan Haarlem sprok.
De Flot de keem un spȩl se um de Föt,
Leep æwert Sand, as bree en Dȩk sik æwer,
Un platsch un klatsch, as küss' se Land un Strand.
De Maan de glänz deræwer hin un hȩr,
As spöl he schires Gold se um de Föten.
Dar trock he lank en Schin de See hinut,
Dar trock en Sȩgel langsam dær den Schin:
Weer nich dat Lȩben so un trock væræwer?
Un dennoch klopp ȩr Hart in Sȩligkeit!
Se dach an de se leef harr gündsit Water,
As se an Moder dach gündsit dat Graf.
Weer Starben anners as wat Weggan weer?
Un weer dat Lȩben mehr as sȩlig Starben?
Wat weer denn Glück, as Maanschin op de See,
Un Unglück anners as dat Glück in Schatten?
So hör se na Jehann, as na de Waggen,
Un much wull opstan as en Minsch in Drom
Un to em spreken, as de slapen wandelt.
Wa war se schudern, wenn se waken weer!
Jehann sin Ogen hungn ȩr an den Mund,
Doch mehr noch hungn se an ȩrn jungen Bossen.
Se föhl dat wul, un ahn, wohin dat dü,
De Ahnung flüster, dat dat Hart ȩr wog:
Se weer dat, se, de em harr Hof un Garn,
De dar in Schatten winken stumm un düster,
Mit Glück un Glanz kunn smückt hebbn, as de Maan
De grauen Waggen, – un wona he lenng,
Wat em ni günnt, sin Bestes, dat weer se.
Se fürch, as se sik opricht an den Dik,
Wo Jan noch seet, un bald de Waggen seeg,
De mähli stegen, bald ȩr op de Föt
Un umme höch an ȩr: he war dat seggn,
War, as he seet, ȩr um de Kneen faten,
Un de Gedanken, de se heemli dach,
As in sin Seel, utsprȩken to'n Erschrecken.
So sprok se denn, as dach se ganz wat anners,
Un bȩ em ruhig, mit to Hus to gan;
Dat keem wul mal, man weer mal untofrȩden,
Sogar en Glückskind, seeg se, kunn dat drapen.
Wer Hus un Hof harr, schull sik doch bedenken
Un danken, dat he nich to wannern bruk.
So sprok se em, un mehr noch to sik sülbn,
As se torügg gungn eensam langs den Dik.
Se sprok em vun sin Fru: wa gut se weer,
Wa se to liden un wa se gedüllig.
So sprok se, un dat hölp ȩr süllst am meisten;
Un as se man de Stimm' hör vun de Lüd,
De noch ant Heck stunn langs den Weg to kiken:
Do war se so geruhig, licht un sȩker,
Do war ȩr so, as harr se würkli drömt,
Wovun man, wenn man wak un sik besunn,
Ok nich mal dach, dat man dat denken much.
As harr se em en Unrecht aftobȩden,
So sä se Jan mit lisen Stimm gunnacht,
Un lee gedüllig, dat he ȩr de Hand fat
Un ȩr se drück, as harr he ȩr to danken.
Doch lang noch seet un dach se op ȩr Bett,
Un ok in Slap noch hör se Stimm un Ton,
As se nie hört harr vun en sȩkern Mann,
As nie ȩr röhrt harr, wo dat Hart ȩr klopp.
Nu gung dat Leben op den Heisterkrog
Sin stillen Weg den stillen Summer lank.
Dar keem mit to Besök vun Frünn un Nawers,
As 't Bruk is oppen Lann, mit Pȩr un Wagen,
Vun Husum mal, vun Bredstȩd, vun de Hæf,
Vun Angeln gar un anner Sit de Heiloh,
Wo Jan harr værkehrt mit sin Buknecht Hans.
De muß man fröhlich opnȩhm', fründlich plȩgen.
Dat gev en Oprohr ünner't Kækenvolk
An Arfen palen, junge Bohn to sniden,
Kantüffeln schelln, un Wurst un Schinken waschen;
Dat gev en Oprohr ünnert Vagelwark
Vun't Heister schracheln bet to't Aanten quarken.
De Höhner stoben æwer Gracht un Tun,
Un achteran de Plogjung un de Kæksche:
Wat hüt sik krigen lett, mutt Feddern laten,
Un kumt to Disch as Braden oder Supp.
Fru Haarlem weer't en Last, se weer to swackli,
Ȩr weer al Larm un Fröhlichkeit toweddern,
Se harr dat op de Bost un op den Harten
Un seet am leefsten eensam inne Stuv.
Jehann muß mit de Fremdn, dat Veh to wisen,
De Saat, de Brak, den Fotweg langs den Dik,
De Watten dal, wo man na Eier söch
Vun Kiwitt, Mewen un de Rȩgenpipers.
Denn weer Maria recht ann Platz int Hus:
Se hölp Fru Haarlem, wenn se billig weer,
Se heel de Hand vær, wenn se gar to dennig
Se wis' dat Hus mit alle Herlichkeiten,
De Kæk, de Keller, Appelhof un Garn,
Se mak sik mit de Jüngern rut ant Spill
Opt Gras vær Dær, in Schün op de Grotdȩl,
De Gracht lank in en Boot un langs de Fenn
Un heel Fru Haarlem buten Larm un Unruh.
De sprok denn dankbar – wenn se sprȩken kunn –
Marie ȩr Lof, »ȩr Hölpmaat un ȩr Trost«.
Un Old un Junge stimm' der mit ȩr in,
Wa smuck, wa fröhlich, wa geschickt se weer,
As muß man Jan vun Haarlem dat bedüden,
Wat he værn Schatz harr an lütt Wȩwers Dochder.
Ja, as inn Harst de Aarn keem mit de Unruh,
Mit fremdes Volk, mit Hauers un mit Meihers;
To'n Hocken, Binn un Laden Fruns un Dierns:
Do sä ok Buknecht Hans mal to sin Herrn,
As allens glatt gung, ahn en Strit un Klag'
Um Ȩten, Drinken, Lager un Behandlung:
»Dat mak lütt Wȩwers Mika allens ȩben,
Dat weer ȩr glei Gesicht, ȩr glatten Hann,
Ȩr moje Stimm – so weer't sin Dag' ni gan!
Dat weer nich to betalen, nich mit Geld,
Blot wat se mit ȩr fründli Ogen utrich.
He wuß nich wat de Herr mal maken wull,
Wenn de em weggung, da uns Fru so sük,
Denn as man sä de Farmer keem je wedder,
De leet ȩr nich, in Bredstȩd sän dat Alle.
De Weerth vertell, he schrev em jeden Maand,
Un harr em Vullmacht schickt, he kunn ȩr schenken,
Un weer't bet hunnert Daler, Sammt un Siden
Un Gold un Spitzen, wenn se sik besunn,
Un gev em blot en Wink, he much ȩr halen.
En Düwels Kȩrl! en gottsvergeten Kȩrl!
Ja wedder keem he, dat weer utgemakt«
As harr en Rav sik mank sin Hexters sett
Un reep hindal: Ik kam, wat wullt du maken?
Se treckt! Wat ward der ut den Heisterkrog?
So hör de Herr van Haarlem op sin Buknecht,
De noch int Weggan sä: En Düwels Kȩrl!
He sä sik frili, dat't ni mægli weer,
De Farmer weer en Gruel vær Maria,
Se fahr in Schrecken op al bi dat Wort,
Un hör sin Nam nich ahn de Farv to wesseln.
Un doch – wer wuß? En Mäden weer se ok.
Dar weer al mennig Een mit siden Bänner,
Mit echte Spitzen, mit en Kleed ut Sammt,
Mit Parlen oder Gold, to Hals un Armband,
To Markt föhrt – denn to Kark, as man en Fal,
Dat lang unbannig strampel inne Friheit.
Wer wuß? denn vun de Furcht bet to de Lev –
Dat bruk man nich to lȩsen, kunn der sehn,
De Ogen harr – weer jümmer man en Schritt.
Vellicht weer't mehr de Furcht vær See un Water,
De grote Reis', de fremde wide Welt,
As vær de Mann. Un mählig neem de af,
Un Lengn un Langn na Vader un de Swestern,
De öfters schreben, wa de nie Welt
Keen Wildnis weer un Minschen allenthalben:
Wer much dat wȩten, ob se ȩr ni endli
Dat Hart mal grot, den Sinn mal sȩker maken,
Dat se dervun gung as inn Harst de Swölk,
Un leet em, eensam, as sin Vatter sȩten,
De Eschen æwer sik, de Heisters baben,
Un um sik Krankheit, Öller un den Dod!
He harr ȩr't seggn mucht, dat se töben schull –
Dat war ni lang – doch wag he't nich to denken –
Obglik he't wuß, dat Enn weer vær de Hand –
Nich aftowenn' – wer kunn der don un hölpen?
Wat em un Minschen mægli, weer der dan.
Doch hö Marie sik, em alleen to sprȩken,
Ut Sorg vær em, ut Angsten vær sik sülbn.
Se wuß nich, ob se stark weer, wenn he klag,
Un wenn he bȩ, wat se em wegern war –
Ut Lev am meisten vær ȩr kranke Fründin,
De swack un swacker war, un fast keen Trost
Un Hölp mehr kenn, as ȩr lütt fründli Mika.
Bi ȩr – as harr se dar wat aftobüßen
Wat nich mal dacht weer ut ȩr egen Seel –
Dar seet se tru – en lütt barmharti Süster –
So sä Fru Haarlem, menni sware Dag,
Un hölp ȩr Nachts in Angst un Hartensnoth.
Un gung't mal bȩter, so vertell se ȩr
Un rȩ ȩr vær vun künfti bȩtre Tiden.
So enn de Summer in den grauen Harst,
De bald mit Rȩgen, Storm un lange Nächte
De Marsch bedeckt as mit en Truerdok.
De Vageln sünd dervun, de Wischen kahl,
Wenn nich de Wind hult, is dat dodenstill,
Blot ut de Schün dar klappert Wȩken lank
De Döschers na den Takt, un dann un wann
Jagt æwerhin to See de Rȩgenwülpen.
Denn hört der Moth to, 'n bȩten Glück un Freid,
Wul Jugend ok, den Kopp nich hangn to laten,
Nich swart to sehn un düster inne Tokunft.
Besök is selten, denn de Wȩg' sünd gresig.
Dar kumt keen Wagen lank, so sünd de Pȩr
Mit dicken Lehm bedeckt, so sünd de Rader,
As wöhl man in den Slick op Mælensteen.
Un gift't en Dag mit Sünnschin mal dertwischen,
So steit man op de Wurth, as op en Barg,
Un süht en wide Welt, as weer se storben:
De Athen kunn Een stocken inne Bost.
So weer't Jan Haarlem oft in dissen Harst.
Un wenn he dach, dat se mal Beide hin weern,
De Een int Graf, de Anner inne Fremdn,
So kunn em't kam un schütteln as en Fewer.
Denn seeg he na Marie, as na de Sünn
De Kranke, de de Nachten liggt un wakt,
Un keem se vun de Kranke dær den Pesel
Un langs de Dȩl, to Kæk un na ȩr Stuv –
He harr ȩr faten mucht mit beide Arms,
Er bȩden mucht, se schull em nich verlaten!
So hungn sin Ogen an ȩrn lichten Schritt,
So klammer all sin Hæpen sik an ȩr. |
|
Dat weer al lat in't Jahr, Micheli weer't.
Jehann muß rop to Markt, he harr to don
Mit Lüd in Bredstȩd, de he drapen wull.
He harr sin Swarten vær, dat weer en Dag
Jüs, as he selten kumt, mit Sünn un Wehmoth.
Wenn man herop horch in de stille Luft,
So keem der sacht un lisen as en Athen
De Geest heræwer æwer Brȩklum dal
En Ton, as weer't vun Minschen oder Veh,
Vun Klocken oder Orgel un Musik.
Dat trock, as weih de Fröhjahrswind Een an,
Bet an dat Hart, dat eensam kloppt un lenngt
Na Glück un Freud un helle Minschenstimm.
He horch un hör, as keem sin ganze Jugend
Noch eenmal wedder, un he kunn dat Lȩben
Noch eenmal anfangn mit de ole Lust.
Ja domals! Weer de Ton nich, den he hör,
As lock em wat? Un he muß achteran?
Un neeger keem he un de Seligkeit!
Un nu?
Do keem Maria langs de Dȩl.
Se wull em doch ade seggn vær den Dag.
Ja, hölp em Gott, he muß, he kunn't ni laten:
So keem dat Glück hȩr in sin Jugendtid!
All wat he drömt – he harr sik't jüs ni seggt –
Doch spȩl en Mäden mit, Gesicht, Gestalt,
En Gank, en Sprak – he harr ȩr blot nich funn,
Un doch ȩr söcht, wohin sin Ogen gungn.
Nu wuß he't: wenn dat kam weer, in Person,
Wona he utgung domals, wenn he horch:
So weer se! – Un as drev em en Gewalt,
So fat he ȩr un heel ȩr in de Arms,
Bedeck ȩr Mund un Hals un Bost un Ogen
Mit Küß, un sä ȩr, wat ȩr fast erstick:
Wenn't Glück harr wullt, Marie, wo weer ik glückli!
Maria lee dat, se weer half in Ohnmacht.
Un as se sik torecht funn un besunn,
Un half vertwifelt opricht, gungn de Swarten,
As to en Wettfahrt langs de Wurth hendal,
De Porten rut, un se seet dar alleen
Un hör de Spȩluhr op de schrubbte Dȩl,
Un seeg de Biller op de Ekenschappen.
Se seet un dach allmähli den Gedanken:
Wohin se gan schull; gan – noch hüt – dat muß se.
Do hör se Stimm' un Lopen æwern Hof,
Un seeg de lüttje Goosdiern – noch en Kind –
De Hann to höch, de flassen Haar to Barg,
De Ogen wild un as in Dodensschrecken
De Dær værbi nu langs de Hofstell lopen.
Se harr al Stimm un Athen ganz verschrȩgen,
Un reep man ahn en Klang un Ton: Uns Fru!
Och hölpt doch, gau! Un darmit weer se weg.
Maria hör ȩr kum, so weer se op
Un rut de Dær, as mak de Angst ȩr flȩgen,
Lik dær den Garn, as sä de Ahnung ȩr,
Wohin dat Unglück wink, dal na de Gracht,
Dat Stȩgelsch to, dat op den Fotstig föhrt,
Wo man herop na Geest un Bredstȩd süht.
Dar seeg se denn dat Water noch sik krüsen,
Dat jümmer sunst so glatt is as en Spegel,
Se seeg en Hand herutkam un verswinn,
En Kleedersom de sunk un ünnerduk,
Un darmit weer de Welt vær ȩr to Enn,
Se wuß, wokeen dat weer, un wuß warum,
Se wuß man blot nich: sprung se achteran –
Dat weer dat Lichste – oder blev se baben
Un drunk den bittern Kelch bet op de Hȩfen.
Se weer noch nich to Enn mit ȩr Gedanken,
So keem de Lüd al rut ut Hus un Schün.
Dat gev en groten Larm un vȩl Geschrigg,
Vȩl Ungeschicklichkeit, vȩl Renn' un Lopen.
De Een wul dit, en Anner meen wat Anners,
Man frag sik na de Stell, man reep na Leddern,
Na Brȩd, na Hakens, leep sik um un dumm –
Swimm lehrt der Nüms, de an de Westsee wahnt,
Wo Ebb un Flot de dägli Aublick is:
De See de is to grot vær lüttje Kunststück,
Dat hölpt vær nix un heet den Dod verlängern,
So seggt de echte Seemann un de Strander.
Hier harr dat hölpen kunnt, un war't to lat.
Dat weern Minuten, mehr nich, doch gerade
De paar Minuten, de der nödig sünd,
Eu Mischenlȩben as en Licht to löschen.
Maria stunn, as weer se sülbn en Lik.
So steit en Sul, so steit en Bild ut Holt.
Se hör man na den Larm, as man wat hört,
Dat ut de Feern dær Dak un Nȩbel hallt.
Doch mank dat Jammern, Schrigen un Beduern,
Wat se verneem, as keem dat æwer See,
Wenn man in Storm noch Minschen ünnerscheedt:
Klung ȩr en Stimm, so neeg, as weer't ȩr egen.
Un doch so fremd un feern, as æwer't Graff:
De ole Wartsfru weer't, de al Jehann
Op Armen dragen un inn Wagen fahrt,
Nu sülben kindsch herum krop oppen Hof.
De stunn mit folte Hann un inne Gracht keek,
Un sik entschuldig, as se oft wul dan,
Wenn se mal slapen un Jehann mal fulln:
Se harr uns Fru wul sehn, den Ogenblick,
As do uns Herr weer wegfahrt, rop to Markt.
Do weer se ut ȩr Stuv kam, dodenblaß,
Un harr ok seggt: se wull der 'n Enn vun maken,
Doch harr se dacht, se meen dat nich so slimm,
Dat weer ȩr Hartenskramp un gung væræwer.
Doch weer'r to lat wȩn, as se't richti mark,
Un se bedacht harr, se muß Lüden ropen,
Do wee'r to lat wȩn, ja, se harr keen Schuld.
So sä de Olsch, nu keek mit blöde Ogen,
Wo weder Angst noch Freud sik mehr in spegel,
Man blot en Art vun Nieschir, wo se leeg,
Int Water – na dat Enn, wat se dar sölch –
As war ȩr Urdeel spraken, hör Marie
De Olsche klæn': Se wull der 'n Enn op maken!
Nu weer't to Enn! – Wat schull denn nu begünn?
En nies Leben mit en nie Hochtid?
Eerst dat Begräfnis, un de Hochtid denn?
Warum denn nich? Dat weer so Lop der Welt,
Eerst keem Begräfnis, darop folg en Hochtid.
Wa schull't ok anners? Blot weer nich dartwischen,
Wat krop, as sunst dat Sprikwort geit,
– Se seeg sik na de Fingern, ob se blödig –
Weer nich dartwischen – also denn warum nich?
De Welt sä doch, un wer kunn gegen spreken? –:
Se weer der Schuld an, se, lütt Wȩwers Mika,
Se harr ȩr rinjagt, se, Michelimarkt,
As se mit Herr vun Haarlem op de Dȩl
To'n Afscheed harr Umarmn un Küssen spȩlt.
Do weer Fru Haarlem kam dat antosehn,
Un harr sik dacht, se muß der twischen ut,
Se weer, as man dat nömt, en Hindernis,
So gung dat nich, se muß der 'n Enn op maken.
Nu harr se't utföhrt, un un weer't to Enn.
As dripp ȩr Gift in't Hart, wat mit dat Blot
Denn Slag na Slag dær alle Glider drung,
Bet se as starr weern, un nich mehr gehorchen,
So keem ȩr de Gedanken drapenwis'.
Se stunn un röhr sik nich, un sä keen Wort,
Un harr keen Thran, keen Süfzen un keen Teken.
Dat se derbi weer an de Unglücksstell.
Dat is to Enn – dar wank se mit int Hus,
Dar keem se langsam mit de Trepp hinop,
Dar sett se sik mit dal in ȩr lütt Stuv,
Un hett nix wedder seggt, keen Lut, keen Ton,
Keen Antwort op en Frag, noch op en Bȩd,
Keen Fragen noch Verlangn na irgend wat.
So hett se sȩten mit ȩr folten Hann,
Un hett sik dal leggn laten in ȩr Bett
Un wedder opnȩhm morgens ahn en Slap,
Bet't ok mit ȩr to Enn weer in den Winter. |
