|
||||||||||||||
| Autoren | ∞ | Werke | ∞ | Neu | ∞ | Information | ∞ | Shop | ∞ | Lesetips | ∞ | Textquelle | ∞ | |
|
|
||||||||||||||
| Autoren | ∞ | Werke | ∞ | Neu | ∞ | Information | ∞ | Shop | ∞ | Lesetips | ∞ | Textquelle | ∞ | |
Anzeige. Gutenberg Edition 16. Alle Werke aus dem Projekt Gutenberg-DE. Mit zusätzlichen E-Books. Eine einmalige Bibliothek. +++ Information und Bestellung in unserem Shop +++
Du dumme Düfel! – ist eine stehende ostfriesische Redensart, die sehr oft da zur Verwendung kommt, wo man von dem Sinne oder historischen Rechte dieses Ausdrucks auch keine Spur zu finden vermag. Ein kleiner Unfall bei einer Bestellung, eine die Sache verfehlende Aussage, ein Fehlgriff und hundert andere das Ziel verfehlende Vorfälle des alltäglichen Lebens geben Gelegenheit, dem Worte Luft zu verschaffen. Dumme Düfel! – ist der Prallschuß, der manchem hinterm Rücken nachgesandt wird. Dumme Düfel! – ist die Bezeichnung für die ostfriesischen Schildbürger, die Feelinks.
Man findet in Ostfriesland verschiedene Attribute, dem Teufel oder den Teufeln zugelegt, wie z. B. klook, arm, riek, schwart, dumm, gleinig; doch von allen diesen Zugaben findet keine mehr Anwendung, als eben das »dumm«. Der dumme Teufel hat indessen seine Berechtigung in der Historie, und seiner Historien gibts viele im Volksmunde. Um diese recht würdigen zu können, muß man im Banne des lodernden Herdfeuers zur Winterdämmerzeit gesessen sein, anhörend den Erzähler, wie er oft mit einem teufelmäßigen Humor Humor. – Im Ostfries. Schulblatt, Jahrgang 1869, Nr. 12, S. 191, bei Gelegenheit einer Rezension der »Sagen aus Ostfriesland. Von Fr. Sundermann.« (Aurich. 1869. Dunkmann.) sagt ber Rezensent von dem »Volksgewissen Ostfrieslands«: »Ernst ist dieses Gewissen, wie der Volksschlag selbst, so ernst, daß auffallenderweise der allerböseste Geist, der Teufel, auch nicht einmal vom Humor ausgestattet als lächerliche Figur erscheint: das dürfte nicht m melen andern Sagenkreisen der Fall sein.« – Einem Sagenkenner mußte es allerdings auffallend vorkommen, daß das humoristische Teufelselement gänzlich fehlte, ich hatte jedoch bei dem ersten Versuch der Herausgabe eines für Ostfriesland so fremdartigen Buches, wie die Sagen waren, viele triftige Gründe, die mich bestimmten, diesen Sagenteil vorerst unberührt zu lassen. In diesem seit 1864 liegenden Artikel (nebst der Sprüchwörter-Zugabe) wird nun wohl der hinreichendste Beweis gegeben sein, daß auch der Teufels-Humor unserm Volk nicht fehlt. In betreff einer zweiten und dritten Art von Humor, die in Ostfriesland lebt, verweisen wir hier kurz auf unsern Artikel: »Schwänke« (im Ostfriesischen Jahrbuch 1870, I. Bd., 1. Heft), und die hier nachgehenden »Tiergeschichten« und »Erzählungen«, sowie auf G. Büerens »Ostfr. Sprüchwörtersammlung«, Edmund Hoefers »Wie das Volk spricht«, und ganz besonders aus Kar. Friderk B–ns »Plattdütske Klenner« (Jever, Mettcker & Söhnel Jahrgänge A-F). den dummen Teufel zur vollen Glorie bringt. Hier erst erfährt man, wie wenig der gehörnte Teufel gilt, wie tief dagegen der »Teufel und seine Großmutter« im Volk wurzelt, und daß dieser altostfriesische Teufel ein Mann ist, mit dem sichs spaßen läßt.
Vom dummen Teufel erzählen mir aus dem Volksmund nachstehende Histörchen:
'n Bur harr den Düfel to Hülp' ropen, un se gungen mitnanner 'n Verdragg in. De Bur word' riek un kunn fördern, wat he wull, de Düfel muß hüm 't schaffen. De Düfel schull de Bur sien Seel' tokamen, wenn he alls utricht'de, wat de Bur verlangen dee. – De Bur förderd' in 't erste nix bofen Maten, un de Düfel was d'r heel nich recht mit tofrä, dat 't nich mehr was, un plagd' hüm, he schull hüm wat sturders to doon gäfen. Do verlangd' de Bur in een Nacht 'n neë Plaats. D' anner Mörgen stunn de ook all. De Bur verlangd' köstbarer Pärd', as d' König harr, – d' anner Dag wassen s' d'r. All, wat he man bidenken kunn, muß d' Düfel hüm bibrengen, un up 't lest wuß he wareintig nix mehr, un de Düfel stunn achter hüm to gnifeln. De Bur leep up un dal in d' Kamer, un föölde d'r all wat Liefknipen bi. Miteens leet he een van achtern striken, dat 't so knallde, un sä spöttsk an den Düfel: Dar schla mi 'n Knütt in! (Knoten). Do de Düfel d'r achter an, un iß hen to van Dag' to noch nich weer kamen.
Dar was 'n ollen Seldat, de harr sien Kamerad bilööfd, he wull de Nacht na sien Dood dat Graft bewaken, dat de Düfel hüm nich halen kunn; denn de Kameras was 'n argen Sünner west, un harr sück den Düfel verschräfen.
As disse Maat nu kwamm to starfen, leet he de olle Seldat weeten: nu was 't so wiet, un he muß kamen to waken un uptopassen. De Olle kweem, un sien Kamerad seilde of na d' Ewigkeit, un wurd' bigrafen. As 't Afend worden dee, gunk de Seldat to Koppenden bi 't Grafft sitten un paßd' up. Man he weer doch man wat angstig un beferde, wenn he an 'n Düfel dochde. Dat gunk so weg hen to laat in d' Nacht henin, do hörde he dicht bi sück lüstig singen un fleiten, un up 'n mal stunn d'r 'n Minsk bi hüm, de sä mit 'n lachend' Stemm: »Na, Brör, wat deist du hier denn egentlik up so 'n laten Afend?« – »Och Gott« – sä de Seldat, »wat freit mi dat, dat ick Sellskup krieg', ick befer all de hele Afend so to«, un darbi knattern hüm de Tannen upnander. »Good«, sä de anner weer torüg, »ick will di Sellskup doon, man denn mußt du 'n lütjen utgäfen.« – »Van Harten gern«, sä de Seldat, »man furt up 'n Stä kummt de Düfel.« – »Wenn 't anders nümms is«, sä de tweede, »de will ick so lang woll up mi nemen, ga du man hen un haal 'n lütjen in d' Buddel.« – De Seldat stappde of, un de ander gunk up 't Graft bestreden sitten un waarde de Seele van den Verstürfen. Tat dürde ook nich lang', do was d'r 'n lütjen in d' Flesse, un nu muß de Seldat an 't Vertellen. As he 't ut harr, sä de tweede: »Weetste wat, Brörmann, den Düfel will wi woll bät krigen, dar laat mi man vör sorgen. Du geist to Koppenden sitten un ick to Fotenenden. Mit dien old Mest schnittst du all wiß weg emer luter Krüzen up 't Grafft, un seggst gien Woord, ick do hier unner nett ack'rat so, un schall 't Woord d'r woll to doon. Un nu man glieks löß d'rmit, ehrd'r dat de Düfel uns kummt.« Nu gunk 't an 't Krüzen, dat 't so 'n Art harr, un 't waarde ook nich lang', dar kwamm de Düfel dör d' Lucht angesuust un liek up d't Graft of. »Wat do Ji hier?« fraagd' he mit 'n groffe Stemm – »schallt Jo ins'n wisen, war dat Ji henhören?« – De Beiden schweegen. – De Düfel gunk vör hör staan, un speede hör Für an, man 't raakde hör nich, ümdat se wißeweg Krüzen maken deën. As hüm dat nich hulp, dee he, as wenn he hör bi 't Been anpacken wull, man he kunn hör nich ankamen. Darup funk he an to flöken, un sä: De Seel was sine, un hebben wull he hüm, un wenn he hüm ook noch eenmal kopen muß. Dat was dat rechte Woord, dar harr de klooke Brör man up luurt, un so sä he denn nu: Wat he hüm denn woll wert was? – De Düfel sä: »Nu hör 'k 't all, well du büst, du büst Gerd Schoster! Denn sall 'k woll örnlik an d' Geldpüt moten, denn du hest nümmer nicks.« – »Dat kunnste raden hebben«, sä de Schoster, »man wenn du rejell büst, denn schall 't dien Scha(de) nich wäsen.« – »Kiek ins'n an«, sä de Düfel, »wat schull 'k noch woll völ an di verdenen tönen?« – »Kunnst' nich weten!« sä Gerd Schoster, »ick kann noch lang' läfen.« – »Dat kunn wahr wäsen«, sä de Düfel, »man wat wullt du denn v'nnachts van mi hebben?« – »Kannst mit 'n bitje to«, sä de Schoster, »ick verlang nich mehr, as wat in mien neemoodske Geldpüüt in kann.« – »Dat 's 'n Woord«, reep gau de Düfel, »denn willk man efent na Hus to, un halen dat Geld.« – »Man 't moot Gold wäsen«, reep Gerd Schoster hüm na. As de Düfel weg was, truck de Schoster sück gau een van sien olle Pumpstäfels ut, schneet de Foot d'r of un schmeet hüm weg, un settd' de Schefft bi sück dal. In 'n Oogenblick was ook d' Düfel d'r wär, un harr d' Tasten full Gold. Gerd Schoster hullt hüm mit een' Hand sien Stäfelschefft hen, un de Düfel schmeet 't Gold d'r van bofen in, man he kreeg 't nich to sehn, dat 't d'r unnern weer utleep un in 't Gras küllerde. As he sien Tasken lößt harr, wull he haastig up 't Grafft of, man Gerd reep: »Bliksems Fent, du kannst doch 'n sehn, dat min Geld d'r noch nich is.« De Düfel knurrde up Gerd to, un keek in de Stäfelschefft henin: »Dat mag min Grootmoor weten«, sä he, »wor dat Geld blifft.« Man d'r hulp nicks an, de Düfel muß wär ofsocken un mehr halen, dat de Büß full wurd'. As he vör 't tweede mal wär kwamm, broggd' he glieks 'n Schepelsmaat full Pestolen mit, un wull sin Ogen nich trauen, as de ook an 't Gliden fungen, un nich füllden. As he averst to 'n darden Mal upflögeln de, reep he: »Man ditmal schall d'r 'n Ende in kamen!« un kwamm mit 'n Sack full Goldfossen an, dar he nich minn an to schlepen harr. Man knapp was he an 't Inscheppen gaan, do schloog de Torenklocke »Een!« un weg was de Düfel.
De Schoster harr hüm good un woll bät krägen, un was d'r to glieker Tied riek bi wurd'n, man he deelde dat gewunnen Geld richtig mit den ollen Seldat, un beid' läfden vergnöögt hen to hör salig Ende.
Vör Tiden gungen de Burssen up hoge Scholen, war se völe Knäpe leerden un Studenten nöömd wurden. Van disse Studenten wull de Eene ins 'n Reis' na Hus to doon, man as he unnerwegs was, weert Geld up, un 't Fechten baatd' nich so recht. Wat was d'r to doon? Midden in 'n Busk bejegnd' hüm dar so 'n Kerl mit 'n gröne Rock of Wamms an, de lukde all wat mit een Been na, as wenn hüm dar wat an biseert was, un gunk up hüm to un sä: Of he hüm nich kennen dee? – »Nä«, sä de Student, »he wuß nich, dat he hüm all sehn harr, man wenn he wat van hüm wull, denn schull he man driest proten.« – Do funk de gröne Jäger an, of hüm nich woll bekennt weer, dat 't in Tiden van Nood ook anner as Gods Hülpe gaff? – »Ja«, sä de Student, »dat mugg woll utkamen.« – Of he de Hülpe denn nich'n ook ins p'rbeeren wull? froog de Jäger. »Och ja« – sä de Student, »wenn 't man naast gien Pärdfiegen un Scharren wurd'n deën, wat he hüm gaff, denn wull he 't woll annemen, wat hüm topaßt wurd.« – »Nä«, sä de Düfel, wat de Jäger waß, »bidregen wull he hüm dar nich mit; wat he hüm totellde, dat schull säker good Geld wäsen un ook blifen.« – »Nu, denn giff man her«, sä de Student, »dat Du 't was't, dat sagg ick furt all an Dien Lunkebeen; wenn 'k denn doch in Dien Stä weer, denn schull dat Been d'r of, of ick wull d'r 'n Dreier anmaken laten, dat 't van sülfst vörgels dreien dee.« – »Och Här!« sä de Düfel, »schwieg man still, ick hebb d'r all Verdreet 'noog van hadd; man wat helpt mi dat, wenn 'k d'r ook 'n Dreier anmaken laat, un kam d'rmit to Hus, denn verbrann 'k mi be linker Bille mit dat gleinig' Ihsder.« De Student funk an to lachen, un sä: dat schaatd' hüm nix, dat he ook altmets ins'n pröfen dee, wo' dat 't mit be Hitze weer, war he anner Lü in saden un braden leet. – Nu froog be Düfel, wovöl Geld dat he woll hebben wull? – De Student sä: Tellen dat was 'n verdretelk Geschäft, of se 't nich lefer mäten wullen? – Dat weer hüm ganz recht, meende de Düfel, of 'n Veerps Maat genug was? – Ja, man 't muß hööpt wäsen, sä de Student, anners weert Bidrogg. – »Good«, sä de Düfel, »un denn krieg' ick van v'ndag' of an gerek'nt öfer 'n Jahr 'n sträken Veerps Maat wär van Di, un as Du dat nich läfern kannst, denn büst Du mi verfallen.« – »Richtig«, reep de Student, »Du kriggst Dien sträken Veerps Maat Pestolen wär, of anners bün ick Dien Füranböter; man nu dat Geld her, of ut uns' Kuntrakt ward nix nich.« – De Düfel stampde mit sien Hoof up d' Grund, un dat Veerps Maat full Pestolen stunn mit sien Högte tüsken de Beiden. »Is 't so in Orde?« – »Ja wiß«, sä de Student, »man stopp efent, mi fallt nett ackraat wat in 't Sinn; – ick sün free, wenn dat sträken Maat weer ofläfert is? is 't nich so?« – »Jawoll«, sä de Düfel, »wennt ofläfert is, büst Du löß van mi!« – »Na denn«, sä de Student, un streek de Högte Pestolen van 't Maat of, »dar steit Dien sträken Maat denn, un nu sünt wi schettde Lü.« – De Düfel dwirlde in 't Runne, un wuß vör Dülligkeit nich, wat he woll angripen schull, man uns' Student knüttde sien Gälboßjes in 't Büüsdook, hunk 't up d' Handstock, un sunk de Strat hendaal:
Wo fosser dat de Düfel schnurt
Un up Studentenseelen lurt,
Wo gauer krieg ick hüm bi 't Been
Un laat hüm Fibelkwintjes sehn.
De Düfel was d'r all lank över ut west, üm 'n Seel' to fangen un to rökern, man 't dürde noch all 'n heel Sett, hen dat he een kreeg. Un as he hüm do bi Lücht bikeek, was 't ook noch man 'n Snieder. So 'n Zägenbuck was he nich vermoden west to kriegen, man üm dat 't nix beters gaff, truck he 'n blied Gesicht, un reep mit Gedrüüs: »Dat was Een! nu schölen de Annern woll nakamen!« Gau schoos he mit de Snieder of, de man recht flaumodig utkeek un dat heller Sweet an elke Haarspier sitten harr. All as se unnerwegs na d' Helle to wassen, funk de Düfel an to sim'leeren, war he de Snieder woll to bruken kunn, un de Snieder maakde all sien Anschlag, up wat beste Maneer he weer to d't Düfelsspill utkamen mugg. De Düfel, harr 't up 't leste binanner, un funk daröver recht vergnöögt mit sien Bürmann an to tatern: Wo dat 't so 'n gescheit Minsk, as 'n Snieder wesen schult, woll överkamen kunn, dat he sück up unrechte Wege fangen leet; un wo hüm de Jegend hier gefallen dee? – De Snieder dochd': Proot man to, du prootst gien Dag mehr van dumme Snieders, ick bün ook so dumm un unnösel nich, as ick late. – Bi d' Intogg in d' Hellpoorte dürs he all weer free upkiken, un sagg mit Vergnögen, dat 't Für man wat flau brannen dee. As de Düfel sück wat verpusted harr, reep he de Snieder, un sä: he wull hüm to sien Leibsnieder maken, un dar wullen s' denn man furt up Stä mit bigünnen. »Hier is Dook to 'n fullstendig Packje, un hier is Reeskup, un hier sta ick, un nu nimmste mi d' Maat to' n fiene Anzug, so as de Stadtsheeren 't hebben, weetste woll.« De Snieder namm de Maat, un kneep up alle Stään, war he anleggen muß, den Düfel fileinig in 't naakde Fleesk henin. Funk de Düfel denn an 't Flöken, so sä de Snieder: »Sta still! anners is de Maate nich recht!« un de Düfel muß sück pinigen laten. Nu funk de Snieder an 't passen un mäten, un harr dat Dook bold van paß, funk an t' snieden un schmeet de enkelde Stücken up sien Leibsniederdisk. »Du dumme Düfel!« sä he bi sück sülfen, »du schallst 'n Packje hebben, dar schallst du lang' wat an hebben!« – Darnaast muß de Düfel sück platt up 'n Disk henleggen, un de Snieder lä all de Stücken annander up hüm hen, un sä: »Wenn he nu nich heel still lagg, denn kunn van good sitten gien Rede van wesen.« Was de Düfel erst pinigt, nu würd he erst pinigt. De Snieder namm ernstig Natel un Draht, un neide Stück für Stück Dook un Düfelsfleesk tohope. De dumme Düfel truck bold hier mit 'n Foot, bold dar mit 'n Been, man denn reep sien Leibsnieder: »Ligg still, du dumme Düfel!« un wenn dat nich furt up 'rt Stä helpen dee, denn jumpde he hum de Natel in 't Licham henin, dat de Düfel sien Grootmoor für 'n Bessemsteel ansagg. Entelk, un 't harr bi Gott all lank genoog anhollen, entelk kreeg de Düfel de leste Pune in d' Ribben. »Is 't klar?« reep he, un wull to Enden kamen. »Geiste liggen!« reep de Snieder van ferns, un kwamm in Haast mit 't Bögelißder anhüppen, »ick rad' di, datte liggen geist, of ick bögel di nich ut.« Un darmit settd' he dat Bögelihs der up den Düfel sien Achterkasteel, un drückde un streek de Naden so stief ut, dat 't de arme Sünner gääl un grön vör de Ogen worden dee. Man nich lange, denn de Pien van dat gleinige Ißder broggd' hüm weer to Besinn'ng, un up floog be Düfel, sprunk van d' Tafel of, greep sien Leibsnieder bi d' Kraag', un smeet hüm een, – twee, – dree! to d' Hell ut: »Kumm mi nich weer teck of naast, du Windhund! du mickerge Zägenbuck! du gottsjammerlike Natelheld!« – Man dat was de Snieder van paß, un he leep, wat he man lopen kunn, dat he man weer bi Minsken kwamm, un was all sien Läf' blied', dat he de Düfel so bigaan harr. Un dat Beste bi de hele Saak word dat, dat de Düfel verdoomde Schreck vör alle Snieders kregen harr, un dat he sünt de Versöök mit de Eene gienen van de anner Snieders meer in d' Hell' hebben wull. Un ümdat gien Snieder dar tolaten wurd, hett sück elkeen nu süllst 'n Helle tostellt. Paß up, dat s' di dar nich in kriegen.
Vör Tieden schull d'r up 'n Stä 'n Kark' baut worden. Dat Besteck was maakt, de Kunditsjes annamen, de Meterjaljen an Oort un Stä. De Baumester bigünnde 't Fund'ment to leggen. Dar kweem de Düfel anhinken. »Wat wullte bauen?« froog he. »'n Weertshus mit 'n Utkiek!« gaff de Baumester to 'n Bischeed. »Dat schall woll wat Püks wurden?« froog de Düfel. »So völ groter, so völ beter vör Di!« sä de Mester. »'t kunn wahr wäsen!« sä de Düfel, »dar will 'k woll 'n Handschlag mit to bidragen.« – De Baumester weer dat good to, un he maakde de Kunditsje: dat de Düfel in een Nacht Müren un Dack setten muß. Nu gunk 't na Fierafend löß: de Düfel wehrde sück up 't Störten of, all na Besteck un Teeknung, un 't schloog nett half een de Klock üm Middernacht, do stunn de Krempel in de Müren. As 't Dack to 'n Upsetten kweem, sä de Düfel to sien Helpershelpers: »Dat is haal mi sülfst gien Gebau för 'n Weertshus.« Do bekeken se dat van Enn'n to Wenn'n un sä'ën annander: »Wat is 't? 't is 'n Karke!« Un de Düfel wurd so vergrellt, un greep na 'n Sarksteen, de up 'e Krans van de Toren liggen schull, un haalde ut, un wull nett sien Wark weer vernichten un tohopeneien: – do schloog de Klocke: Een! un ut was sien Macht; de Steen full vör de Karkdör dal un liggt d'r noch.
Alls in d' Welt, man geen Steertp'rük! heet 'n Spreckwoord hier to Lande. Dat hett de Düfel ropen, as jene Koopmann hüm fragd harr: war he hüm mit deenen kunn? Un dar is de Düfel up nastaande Wies' antokamen:
Dat was Anno Een, as de Düfel noch junk weer! Do kreeg he Stried mit unsen leefen Heer, un wull sück nich seggen laten. Was was 't Gefall? – He muß ut 'n Hemel h'rut, dat was nett up 'n een un dartigsten Dezember, 's Afens laat vör Beddgaanstied. War schull he hen? Dat naste Oort de beste, un dat was de Er'e (Erde). De grote Himmelsledder was woll spogelnee un gefahr'lk glatt, man 't muß d'rbi wagt worden. De Inholten (Tramen) weren rund dreit un noch haast heel nich belopen, un de Düfel kunn mit sien Kluntsfoot gien säker Trä doon, man wat hulpt: he kunn över Nacht doch nich tüsken Hemel un Er'e blifen un muß vörgels. Stur gunk 't, dat was nich anders, un darüm p'rbeerde he 't ins'n up 'n twede Maneer, un gunk bestreden över de Rahmholten sitten, un leet sück 'n Enne Wegs na dal glieden; man wenn he sien Beenen leef harr, denn muß he dar bold mit utschei'en. Dar satt he nu middewegs up 'n Tram, un pustd' as 'n Otter, un wuß sück gien Raad. Mitdeß schweefde van unnern up 'n gode Seel' na d' Hemel to un kwamm up 'n Düfel to: »Goden Afend! gode Fründ; war kummst Du van daan?« »Van bofen«, knurrd' de Düfel un wull de Hemel nich binömen. »Van d' Hemel?« froog de gode Seele, »kunnst Du denn gien Inlaat krigen?« – »'k bün verjaggt!« – »Och Heer, dat spiet't Di woll?« – »Wat schull mi dat spiten doon? 'k bün de Appelsinen, insettd' Kumkummers, lang' Lünze un de fine Wien all lank satt, dat Godje lüst'd mi nich mehr. Un wenn 't noch wat P'lseer dar bofen gaff, man alltied unner een geseten wäsen, un sück jagen laten as 'n düllen Hund, dat mag üm mienswegen 'n anner doon, ick doot nich langer.« – »Nu, nu«, besänftigde de gode Seel denn upgebrochten Düfel, »so leep schallt joch'n woll nich wesen, as Du 't makst; un darto is dat Reg'ment van unsen leefen Heer jo sanft un heel nich unmiß, un Unrechts verlangt de säker nich van sien Schapen.« – »Schallst man erst unnerfinnen«, reep de Düfel, »ick wull ook nich mehr, as dat wi een üm d' anner in 't Reg'ment ofwesseln wullen.« – »Och so!« sä de gode Seel, »denn büst Du woll de oll Jung'?« – »Hest raden«, sä de Düfel. – »War wullt 'u denn nu na to?« – »Na d' Minskheid.« – »Och Här!« reep de gode Seel', »was d'r doch'n man 'n beter Stä vör Di, Du schallst de golden Tiden woll gau in Verdarf brengen.« – De Düfel was bange, dat he noch mehr van sien gode Egenskuppen to hören kreeg, un froog grade: »Wo wiet is 't woll na unnern to?« – »Rikelk twee Stünne«, gaff de gode Seel' to 'n Bischeed, »wullt 'n Ümkarf Brob van?« – De Düfel namm dat P'rsent an un funk an t' kauen; de gode Seel namm de Kans war, üm noch een Frag' to stellen, de hör up 't Hart lagg: »Is 't dar bofen in d' Hemel wüddelk so moj, as all Swartrocken dar uuner up d' Er'e seggen?« – »'t is nich bi Utsteck«, knurrd' d' Düfel, »uns' leefe Heer, as Ji Minsken hüm binömen doot, hett sien Stuken so good as Een.« – Dat wull de gode Seel' nich in d' Kopp, un se harr hast Scheel krägen mit 'n Düfel, un dar was de spogelneë Hemelsledder de rechde Oort nich to west. As 't nu endelk wieder gaan muß mit de Beiden, froog de Düfel noch üm 'n gode Raad to sien Dalgaan, üm dat hum sien Beenen all so säär deën. De gode Seel' was woll good, man so 'n bitje stook hör de Schelm ook, un as se darto denn Düfel bekeek, un sien allmachtig grote Stärtp'rük sagg, sä se: »Hest nich 'n P'rük up?« De Düfel greep haastig na sien Hoofd un reet dat Dings d'rof; »kannst hüm sehn? of is 'e Di noch to lüttjet?« froog he d'rbi. – »Kanst d'r ook mit d' Näärs in sitten?« sä de Seele. – »Of ook, segg ick Di!« antwoord' d' Düfel. – »Is se glatt van buten?« – »As 'n offlickd' Klüütje.« – »Denn ga d'r man in sitten, un laat Di na däl gliden, kannst 'e de Stärt d'rvan in d' Hand hollen, un d'rmit stüren«, sä de gode Seel'; hulp denn Düfel to d' Ofreis', un wull sück vör Lachen wältern, as nu de Düfel mit dat neë Fahrtüüg de Tramen na däl joog, dat 't man so rutterde. Daarnaast'n schweefd' ook de Seel' hoger, un kwamm mit 'n heiter Gemood bi Sünt Peter to hand'n, darhentägen denn Düfel noch veertein Dag' na sien Ankummst up d' Er'e dat Schudern överleep, wenn he sück up 'n Stohl setten muß. Un sünt de Tied hett he 'n Gelöffd dann, dat he gien Steertp'rük wär bruken wull.
Dat de Düfel vör Ihsder un Stahl so bang is, hett sien gode Grund. Vör Tiden, as he sien Husholgen upsettd harr un bi de Minskheid sück andeende un dört Land streek, üm 'n Seel to fangen, kwamm he up 'n mojen Dag bi 'n Smä(de) to handen. De Schmidt sagg all van widen dat Lunkbeen un begreep sück, he wullt ins'n mit de neesgierige Bengel upnehmen, wenn de hüm to na kweem. »Go 'n Dag, Baas!« sä de Düfel, as he in de Smä herinraakde, »wat gifft goods Neës?« – Baas Schmidt wull up 't Ogenblick 'n Stang' Ihsder recken, un was jüst andemm, dat he dat gleinige End' ut 't Für halen kunn. »Hest all van de neë Künst vernamen?« froog he de Düfel. – »Welker Künst?« – »De Schmidtskünst, dar m' van Stahl un Ihsder dat fienste Gold maken deit!« – »O«, reep de Düfel verwundert, »denn sün ick 'n burgen Mann, för Gold is de hele Welt to kriegen, denn lehr' mi dat Goldmaken man grad', 't schall Dien Schad' nich wesen.« – »Ja«, sä de Schmidt, »so spreckt de Düfel! Man wat giffst Du mi d'rvör, dat ick Di 't lehren do?« – »Wat wullte hebben?« – De Schmidt bedochde sück 'n Menüt of wat, un förderde dat schriftelk in 't vören, dat de Düfel sien Läfent gien Andeel an sien Seel' kriegen kunn. De Düfel gaff dat schriftelk van sück, un de Schmidt sä: »Nu paß up, hier in 't Für liggt dat reine schiere Gold«, un darbi lichtde he 't so 'n bitje in d' Höchte, »wenn Du dat in d' Hand'n nimmst, so as 't d'rut kummt, un dar dremal mit üm d' Smäd' to löppst, sündert fallen to laten, denn kennst Du de schware Künst!« – »Dat schall woll gahn«, meende blaue Jann, un greep in Haast na dat gleinige Ihsder. He greep fast to, un harr ook fast vör, dat 't nich fallen laten wull, man so völ fosser he sien Handen d'rümtokneep, so völ harter verbrannd' he sück sien Düfelsklauen. He kunn 't nich to d' Smäd' utdragen, wat denn woll d'rümto. Mit 'n Gegier schmeet he dat »schiere Gold« ut 'e Handen, un leep up 't Störten of, dat he man na Hus to kweem. Man darnaast hett he 't nich weer p'rbeeren dürst, üm sück an Stahl of Ihsder to vergriepen.
De Düfel harr all so mennigmal in d' Knipe säten, so mennig blau' Oge d'rvanhaalt, so mennigmal sien Hut to Markt dragen, dat he 't van Harten satt harr, Plükkelgoos to wesen. Üm nu averst nich to kört to kamen, was sien Anschlag so: he wull mit de Buren 'n Kuntrakt ofsluten, wat hörs' un wat siens' wäsen schull. Do fund he sück üm Lechtm's in un stellde dat vör, so good of so schlecht, as he kunn. De Buren wassen Schelms un fragen hüm, wat vör 'n Andeel he denn woll an de Arnt' nehmen wull: Kopp of Foot? – »De Kopp natürelk«, sä de Düfel, »de Kopp is dat vörnahmste van 't Gebohte.« – De Kopp wurd' hüm toseggt, un bold gunk dat na stille Ofsprake allgemeen van Röövsaat seien. De Röven gungen up un schoten mächtig in 't Krut, un de Düfel bleef up sien Walkeweg fakentieds vör Vergnögen staan, un keek sück sien Kopparnte an. Man entelk kwamm de Harfst un de Arnte, un dat Loof wurd ofsicht't, un up Oppels tohoop leggt, man de Röven wurden plückd un rütt un utgrafen un in Kellers un Dobben brocht. Do markde de Düfel, dat he dumm west harr, un namm sück över Nacht, as he dat Loof in Hus föhrde, fast vör: up 'n ander mal wull he de dumme Buren fangen.
As dat weer Frojahr worden de, un de Ploog van d' Hille kweem, gunk de Düfel na de Buren to un verlangde van hör Arnte de unnerste Halfscheed. Dat was good, de kunn he kriegen, säen de Buren, un seiden Sömmerkoorn. Un darmit fullt hör de Körrl to, un de Düfel kunn de Stoppels nehmen. Van Verdreet gaff he sück nu van d' Buren of un verflöckde sück drup: wenn he denn eenmal Här van d' halfe Welt wäsen schull, denn wull he sück leefer mit dat hoge Volk bimengen, mit Pestoren, Amtlü, Dokters un sück vornehme Minsken, dar kunn hüm 't noch wat helpen; man nich weer mit Ambachtslü, Buren, Schippers un sücks' Soort Lü, de hüm 't Fell van 't Lief of schinden deën.
In Strakholt weer ins 'n Bur, de brannde de Plaats up, un dat was man 'n Strämel Tied mehr vör de Arnt. De gode Mann gunk den ganßen ankamen Dag bett hen to Düstern manken de dalschaten Müren un de swartbrannde Balken herüm, un dochd' sück kant duddig, war he nu mit all dat Gebohte henschull, dat hüm towussen was un bold unner Dack muß. As 't na Beddgahnstied togunk, un de Bur noch gien Rüst kreeg, un sien Benen vör Vermöi'ng haast still stunnen, un de Ogen all in een Spoor keeken, klappde hüm well van achtern up 'e Schuller un sä: he geew d'r woll völ üm, wenn he sien Plaats wo ehrder wo leefer wär harr; – un wenn se mit'nanner klar worden kunnen, denn wull he de Bur dat Hus ut 'n Pükfienen uparbeiden, un klar läfern, so dra as 't verlangt worde.
De Bur harr gien Bekennskup mit de Stemm', de dat an hüm sä, un dreide sück na de frömde Kärl hen un froog hüm: wo he denn heeten dee, un war he van daan was? »Dat deit to de Sak' nix«, sä de Anner, »ick läfer dat Hus kant un klar na Besteck un Updragg, un Ji könt man seggen, tegen wennehr dat 't stahn schall, denn steit't ook! Un as d'r wat an mankeert, un ick mien Woort nich hollen schull, denn sünn Ji van mi of un free un van 't heele Spill quiet.«
Sückse Geckscheerderee verdroot de Bur bannig, un he wull de Landstriker gern van d' Hals of hebben. Darum sä he: He as Bur wull dat akzepteren, wat hüm dar anboden wurd; un de Plaats schull weer up de sülwige Stä stahn, war de olle up stahn harr, schull desülwtige Grötte, Rüümte un Geriefelkeid hebben, un muß vör de anstaande Mörgen, bivör de Hahn kreien dee, kant un klar wesen, dat se furt bi 't Weit'föhren gahn kunnen.
De Anner sä darup hen: dat was hüm recht un good, un he wull denn man up 'e Stä mit dat Bauen bigünnen, wenn se sück över de Kösten man eens wassen. »Wat fraggst 'u denn woll?« sä de Bur. – »Nich völ«, gaff de Anner to 'n Bischeed, »'t is man dat erste Kind, wat Dien Frau to Welt bringt.« – De Bur leep 't bi d' Rügg up, bold kolt un denn weer heet, un dat Angstschweet sloog hüm in un ut. Man he muß Säkerheit hebben, of 't denn wüddelk de Olle was, war dat he 't mit to doon harr, un so dreid' he sück heel na hüm to, un bikeek hüm van unnern hen to baven. Richtig, dat tatergäle Fell, dat strubberge pickswartte Haar, de fürige Ogen, de gleinige rode Mütz up, mit 'n Hahnenfär bi Sied to weien, un denn unner dat Lunkebeen un de Pärfoot –, 't was all, as 't wesen muß.
Tööv! dochd' de Bur, as 'e sück van den slimmsten Schreck wat vermüntert harr, de will 'k anfören. Hebb ick twalf Jahr vergews up 'n Arwe lurt, denn lurst du d'r all dien Läw un Dag vergews up. Ick raak up disse Art bi 'n neë Plaats, un uns' Maat kann up dien erste Kind luren, bet em de Gall' drüßelt.
»Good«, sä 'e to den Düfel un sagg so leidig ut, as 'e man kunn; »Du settst mi tegendeß, dat de Hahn vört erste mal kreien deit, de Plaats, un ick bitahl Di mit dat erste Kind, wat 'r kummt. Well Du büst, dat seh un hör ick wol, un wat 'n echte Kristenminsk is, de schull Di ut 'e Spoor gahn; man leider seh ick mi nich anners to helpen, un Gott mag mi de Sünn jo wol vergefen.« – »Denn was wi je klar mitnander«, sä de Düfel. »Ja«, sä de Bur; »dat 'k nich anners weet, sün wi klar.« – »Denn Adjü!« sä de Düfel, un weg was he, un 'n Sekünn later hörde de Bur hüm hoch in de Lucht lachen un schackern as 'n Häkster.
Lach du man to! sä de Bur, un gunk hen in 't Hus, war he 'n Kamerke funnen har. So wat van 'n bös Geweten harr 'e averst doch, un darüm dochd' he, he wull sück v'nafend man leefer nich mehr vör sien Frau sehn laten, de much hüm anners wol wat an marken könen, un darüm stok 'e sück hen in 'n Kamer un gunk to Bedde.
Dat Nabershus, war se vörerst Upname in funden harren, stunn mit de Gäfel van de Brandstä of, un so freide de Bur sück man, dat sien Frau van de ganße Kram wol nich ehrder wat marken schull, as wenn se den annern Mörgen upstund un henut keek, un dat se denn ehrder löwen much, de leefe Gott harr de Plaats boet, as de Düfel 't daan harr. Mit disse Gedachten leggde de Bur sück dal, man slapen kunn 'e doch nich'n.
Sien leefe Frau harr hüm woll in 'e Kamer un to Bedde gahn hört, man se meende: dat dee de grote Trür, dat he sünner god' Nacht! to seggen, un sünner wat to äten över Sied gahn was. Se leet hüm still geweeren un wünskde hüm ut reine Hartensgrund woll to slapen. As se Klock Tein ook to 'r Ruh gunk, un he sück darstellde, as of 'e sleep, freide dat gode Minsk sück un steeg so sachte as 'n Mus över hüm hen un nüsselde sück achter hüm in un sleep ook bold sanft un deep, üm dat se 'n good Geweten harr un mö was.
Knapp twee Stünn harrn de beiden dar so lägen, do hörde de Bur, dat sien Frau weer waken dee. Gau haalde he so lanksam un deep Ahm, as Een, de in 'n fasten Slap is. Man dat dürde nich lang', do kwamm so över Enn', buckde sück över hüm hen un lüsterde. »Waakst Du?« froog se ganz sacht'; – sien Ahmhalen muß hör doch'n woll nich ganz natürelk vörkamen wesen. »Ja«, sä he, »ick waak nett akkraat up. Wat wullt Du? Legg Di man dal, Du verkollst Di; un slap man weer in. De Klock kann noch nich Twalf wesen.« – »Slapen kann ick nich weer«, sä de Frau, »dar bün ick to heller wakker to.« – »Och, wat kannst 'e wol nich weer slapen!« sä he, »p'rbeert man ins'n. Warüm kannst 'e denn nich slapen? Hest 'e Koppsäär of sitt di de Plaats in 'e Kopp?« – »Och nä«, antwoorde se, »nich Een, noch 't Anner; man ick hebb so 'n schönen, prächtigen Drööm hatt. Dar bün 'k van upwaakt, un nu ick wak', is 't mehr as 'n Drööm, nu is 't up 'n Mal de reine, wisse Wahrheit.« Un as se dat seggt harr, leggd' se hör Kopp an sien Kopp un flüsterde hüm sachte in 't Ohr: »Winachten krieg wi wat in 'e Weeg.« – »Wat?« reep de Mann, un fahr ut de Küssens herut; »weetst 'e dat wiß? Segg, of Du dat wiß weetst?« – »Ja, mien Hartensjung, so wiß, as 't Dien un mien is!« antwoorde dat leefe Minsk, un slunk hör Arms üm sien Nack', un kunn nich uphollen, hüm to küssen un an sück to drücken. Nu wuß de Bur ook, warüm de Düfel so lacht harr, un dat kwamm hüm vör, as hörde he hüm all weer. »Och Gott! Och Gott!« funk de arme Kerl an to jammern, un haalde sück de Haar to d' Kopp ut; »wo schall ick 't nu maken! wat schall ick unglückelke Vader nu maken!« – Un nu kwammt van Dag, dat de Düfel de Bur 's nachts 'n neë Plaats boën wull, un dat dar de Bur denn Düfel sien erste Kind vor verschrefen harr. – »Dat hett Di dröömt, mien arme Jung«, sä de Frau, »kumm, laat uns upstahn un tokiken, un övertüüg Di, dat buten noch Allens nett so liggt un steit, as 't güstern Afend daan hett.« – Flink weer se ut 't Bedde un truck hör Mann ook herut, he much willen of nich; un nu mit hüm achter 't. Hus. Ja w'rhaftig! Dar laggen Steenen un Balken in den hellen, klaren Maanschien nett ackrat so, as de Dag van tovören. – »Süste woll, dat dat nix, as 'n eisken, ollen Drööm west is?« – wull de Frau nett seggen, – dar sloog de Klock' Twalfen, un knapp was de letzte Slagg d'rof, dar kwammt dör de Lucht susen un brusen as 't dickste Hagelschur, un ehr m' dree tellen kunn, fulln teindusend Düfels ut 'e Lucht dal, as 'n Swarm Feldflüchters up 'n Weitenkamp, nich groter, as halfwassen Jungs un alltohoop mit gleinig rode Mützen un naakde Arms un Beenen. Un de olle Düfel sülfst kweem ook mit nadal, settde sück up de Spitze van d' Püttboom, smöökde frädelk sien Piep un kumdeerde. Un nu gunk 't löß! hier bie 't Schuwen un dar bi 't Bicken, hier bi 't Laßken un dar bi 't Müren, hier bi 't Sagen un dar bi 't Richten, hier bi 't Glaskern un dar bi 't Decken. Dat gunk van Lopen of un to, dat gunk van Klautern un Tautern, van Mullen un Rullen un Pickern un Tickern, dat de beide arme Tokikers Hören un Sehn vergunk. Tein Minüten, un de Müren stunnen; noch tein Minüten, un de Balken laggen; noch tein, un dat Speerwark word sett't, un de Latten un Speers spiekert, un dat Dack up 'e Latten leggt. Gliek was de Plaats klar. Hunnert satten d'r all baven up un maakden de Först. Dusend kleewden as Swaalkes an de Müren un foogden in. Nu man twee, dree Minüten noch, un de Düfel harr sien Woort hollen un de Bur muß siens ook hollen, un wat de arme Moder unner hör selige Hart droog, weer in 'e Helle un Verdammtheid verköfft. – »Is dar denn heel un all nicks bi to maken?« sä de Frau in hör Doodsangst. – »Heel un all nicks!« sä de Mann, un bäwerbe, as wenn he 't kolle Feeber harr. – »Wat hest Du denn mit hüm verakkerdeert?« froog se noch eenmal; »wennehr schall de Plaats klar wesen?« – »Vör dat 'n Hahn vör 't erste Mal kreit!« antwoorde he, »un dat is noch lang' henn.« – »Gott Lof un Dank!« reep de Frau; »denn is d'r vilicht noch Hülp'.« As de Wind störtd' se in Hus, up 'e Dääl, na 't Honerrick to, un nu dat Hemd bi Siet, un dat d'rvör geklappt, dat 't man so knallde. – »Kükrükü!« sä de Hahn; van 'e Mür fullen de Instrikers, van 'n Först trüllden de Deckers, un as de gode Frau weer na hör Mann t'rügg rönnen kweem, was dat hele Hellepack över all' Barge, un de neë Plaats stunn groot un stolt in d' heller Maanschien. – »Nu laat uns man weer na Bedd to gahn«, sä de Frau, »un mörgen fro dat Hus bikiken; denn wenn de Düfel gien Ogenverkökelee spöölt hett, steit 't mörgen noch.« – »Dar lur up!« sä de Bur; »de Plaats sünd wi mörgen weer kwiet, man dat deit 'r nich an, dar heww wi uns' Kind vör redd't.« Darmit leggden de beiden sück noch 'n Settje dal.
As 't Dag wurd un de gode Lü upstunnen un tokeken, stunn dat Hus noch, kant un klar bett up 't Hammbrett an d' Achtergäfel van d' Schür, dar was 'n Gatt in blefen, war de eene Planke nich mehr inploogd worden kunnt harr. »Kiek!« sä de Bur; »de Schür, dar mankeert doch noch 'n bitje an, anners harrt verlaren west mit mi; un dat Gatt will wi woll tokrigen, laat de Timmermann man kamen.«
De Timmermann kwamm un settd' dat Brett d'rin, man de anner Mörgen lagg 't an d' Grund, un dat Gatt kunn to 'n tweeden mal stoppt wurden, un to 'n darden- un veerdenmal, hen dat de Bur d'rachter kwamm, dat de Düfel sien In- un Utgank dar hullt; do leet he Lock Lock wesen.
Un so steit de Plaats' mit de Düfelsschür d'rachter hen to van Dag' to, un de 't nich löven will, dat 't sück so d'rmit besaakt, as wi hier vertellt hebben, de ga na Strakholt un laat sück dat Gatt wisen.v
Diese beziehen sich nicht allein auf den dummen Teufel, und mögen deshalb in bunter Reihe zur Aufführung kommen:
Diese Sprichwörter weichen bei der Aussprache einzelner Wörter, sowie bei der Anordnung ihrer Teile und Ausdrücke in verschiedenen Landesteilen Ostfrieslands wohl etwas von einander ab, sind aber im ganzen dem Volksmund mundgerecht. Kritisch gesichtet, würde wohl manches Sprichwort als nichtberechtigt für ostfriesisches Volkstum ausgeschieden werden müssen; wir behalten uns diese Sichtung für eine besondere Arbeit vor, und bemerken nur, daß dieselbe ohne genaue Kenntnis der Ansichten und Meinungen, Sitten und Gebräuche, Sagen und Märchen, und des Glaubens und Aberglaubens gar nicht möglich ist. Von den obigen Sprichwörtern sind unzweifelhaft ältern ostfriesischen Ursprungs die Nummern: 1-9. 13. 18. 19. 20. 22. 23. 27-30. 33. 36-38. 39. 40. 44. 46. 48. 56. 58. 61. 62. 65. 67. 71. 72. 73. 74. 76. 81. 82. 83. 85. 86. 88. 89. 94. 97. 98. 99. 100. – Die vielgerühmte Buerensche Sammlung Ostfriesischer Sprüchwörter (ein Wiederabdruck älterer, in den »Gemeinnützigen Nachrichten« zuerst veröffentlichter Sammlungen) ist weder den Volksmund auch nur halbwegs erschöpfend, noch irgendwie kritisch bearbeitet. Einer Vervollständigung nach beiden Seiten hin haben wir uns seit 1870 unterzogen. J. ten Doornkaat sen. hatte meine Sammlung seit 1874 zu seinem »Ostfr. Wörterbuch« zu Gebote.
