Autoren

∞

Werke

∞

Neu

∞

Information

∞

Shop

∞

Lesetips

∞

Textquelle

∞

Ludwig Frahm

Wenn de Scharrnbulln brummt

Min ol' Gesangbok

As ik acht Jahr old weer, köm ik inne Schol ünner de Halvstarken, un uns' Scholmeister geev den Befehl ut, nah Ostern müssen wi ok en Gosangbok mitbringen. »Daß ihr orntlich mitsingen und Gesinge lernen könnt . . . .« säd he. »Gesänge lernen« kann ja jeder seggen. He müch gern en beeten von de annern Minschen affsteeken.

Nu weern dree Gesangböker in uns' Hus. Min Mudder harr een mit'n Goldsnitt in'n Kuffer: dat kreeg ik nich. Min Tante würr ganz bös, as ik ehr mit min Beed ünner de Ogen güng': »Min schön Gesangbok mit sülwern Haken? Ne, dat slah di man ganz ut'n Sinn!«

Awer min Großmudder harr en Insehn mit min Not. Se bruk dat frielich binah jeden Dag, besonners awer an de Festdag, bi Krankheiten, bi Gewitter un Storm; awer se meen, se harr noch en Lauenbörgsch Gesangbok, dar wüß se ok god in Bescheed, un uterdem weern dar noch veel mehr Gesäng' in as in dat Sleswig-Holsteensch. An den ersten Scholdag nah Ostern, schöv se mi denn ehr Bok up min Tafel un säd: »Nimm du dat man in Gottsnamen mit!«

Worüm ehr awer de Hänn' so beewern un ehr en paar dicke Tran' ut de Ogen parln un öwer de 22 verschrumpelten Backen löpen, dat hev ik erst heel veel later klok kreegen.

Dat Bok harr nämlich all mal een annern Deenst dahn, as woto dat eegentlich bestimmt weer.

Min Großvadder harr sik ümmer tapfer mit den Hamer nährt un ok wehrt; he weer en Smid. As de Franzosen, de vör mehr as hunnert Jahr ok uns' norddütsch Vaderland dörchströpen, müß he ehr Peer beslahn, un as se denn seegen, dat em dat so glatt von de Hand güng', wulln' se em as Fahnensmid mithebben. Ehr Sprak kunn he je nich verstahn, un as em en Art Affzeerer up Hochdütsch angüng', behr he, as wenn he dat ok nich verstünn'. As se awer handgrieplich an em wardn wulln, da smeet he dat Schotfell aff, slög den nächsten Angrieper mit den Hamer dal, sprüng' öwer en hoge Plank, un weg weer he.

As he awer nah mehr as dörtig Jahr bi en sware Arbeit in sin eegen Smäd den groten tweespännigen Hamer (wiel he mit beide Hann' regeert wardn müß) bruk un sin' Kalkstummel von de een Eck in de anner schöv, wiel em von den scharpen Tabak dat een Og' tran' würr, däd he en Fehlslag.

Twee Dokters stünn' bi em; awer keener kunn den swaren Bruch in't Lot kriegen, un as he dod weer, nöhm min Großmudder ehr Gesangbok un bün em dat ünnert Kinn, dat em in'n Dod nich de Mund apen stünn'. Dat is so de ole Volksgebruk. Dat weer de Ursak von ehr Tran', as ik mit dat Bok to Schol müß.

Min Scholjahren fülln mit de Kriegsjahren 1864, 1866, 1870–71 tosam, un je öller, je gröter weern ok de Jungs damals heel kriegerisch gesunn'. Dar würr mennig Slacht bi de Schol slagen, un ok in de Scholstuv sülben güng' dat oft bannig rug her. De Schollehrer weer nämlich togliek Buer, un dat he denn nah 23 sin dree Köh sehn müß, versteiht sik von sülben. De Scholkoppeln awer leegen wied vont Hus; dar kunn en Stunn' vergahn, bet wi wedder sin fühnsch Gesicht dör unsen Stoff to sehn kreegen.

He harr uns woll een oder twee grote Schriev- un Reekenupgaben upgeben – man nenn' dat Langfoder up de Röp steeken – awer dar würdn wi denn veel lichter mit farig as sünst. Denn güng' so bilütten de Larm los. Dat Smieten füng' mit Papierproppens an un sett sik allmählich mit grötere Ding' fort. Wenn't gar to leeg würr un all eenige Deerns huln un en paar von de Lütten ünnern Disch blarrn, denn stünn een von de Groten up; he harr Insehn in de Sak un beföhl, mit Bibeln dörv een för allemal nich smeeten wardn, dat müß mit Gesangböker sin Bewenn' hebben.

Wat recht is, mutt ok recht blieben.

Ik weer man en lütten Butt un hev mi an de groten Kanonen un mit de Füerkugeln von Rolf Krake nich bedeeligt. Ik kröp denn, wiel ik dicht darbi seet, in de Festung. Dat weer den Schollehrer sin Pult. Awer min Gesangbok sus' von annere Hänn' liekers gegen Dischen un Wänn', Tafeln un Köpp un büß up de Art bald Deckel, Titel un Slußwort in.

Fröher würr mit de Kinner keen Ünnerscheed makt. So as jeder abends en Töller vull Grütt un en düchtige Sneed Swartbrot kreeg, he müch grot sien oder lütt, so scheer de Scholmeister se ok öwer een' Kamm. Jede Week kreegen wi een'n Gesang up, dat mök in de Sommerfiern veer, awer jonich von de korten. As ik eenmal an den letzten Dag de veer upsöch, kunn ik eenen nich finn'. Dat weer Nummer 160, un heeten däd he »In allen meinen Taten.« Dat Blatt fehl ganz un gar, weer apenbar rutreeten. Up rutreeten Bläder 24 verstünn' ik mi damals all. Ik harr dat awer nich sülben dahn, denn disse Nummer harrn wi noch nümmer upkreegen.

Von de annern Schölers hör ik, dat se grade dissen Gesang lehren wulln; dissen kreegen se woll to Kopp, mit de annern weer dat schier unmöglich.

Darup stütt ik mi denn un lehr garkeen', mit vulles Recht, as ik mi inred'.

Ik wenn' mi awer doch an min Großmudder un stell' ehr to Red', wo dat Blatt mit »In allen meinen Taten« woll bleben weer.

Erst keek se mi en beeten scharp an. Denn awer säd se: »Ik will't di seggen. Awer din' Vadder dörfst du dar keen Wort von seggen; denn he mag dat nich hebben, dat em jemand in sin binnelste Kamer kiekt. As he 1849 mit in'n Krieg trecken müßt, da hett he »In allen meinen Taten« ut dat Gesangbok un ut de ole Bibel, de dar baben up't Schapp liggt, den 90. Psalm »Herr Gott, du bist unsere Zuflucht für und für« rutreeten un mitnahmen in't Feld.

Anner Lüd' geben ehr Söhns noch Himmelsbreef', Arvsülwer un allerhand Sympatiken mit; din Vadder awer lach daröwer, un he is liekers gesund wedder kamen.«

Mi güng' dat nu mit de beiden rutreeten Bläder bald so, as so'n stillen Mitleser von en Zeitung, de he nich mit betahln will. Wenn de Abonnent em wegekeln will, denn snitt he bald hier, bald dar en Stück ut de Bläder, un denn duert dat nich lang', so hölt de Giezknüppel sik sülben de Zeitung.

Ik mök mi denn ok bald mit Psalm 90 un Gesang 160 bekannt un ok mit de Lüd', de se schreben harrn. Von den ölsten von de beiden, von Moses fünn' ik denn heel veel in de Bibel. Von den tweeten awer, Paul Flemming, kunn ik man en paar Brocken 25 updrieven. Erst twintig Jahr nahher, hev ik in en dickes Bok, dat de Olearius heet, den Mann affbildt sehn mit sin fien Gesicht, dat ut Wams un Spitzenkragen rutkeek, un hev von em lesen, dat he dat Leed dicht hedd, as he an en grote Reis' för Friedrich III. von Gottörp von Sleswig nah Persien 1634–38 deelnehm un vörher dat schöne Leed schreev. Awer 1640 is he all mit 31 Jahr storben as Dokter in Hamborg. In Sleswig hev ik mi dat Hus wiesen laten, wo he wahnt hedd.

Disse beiden Wannerslüd, Moses un Flemming, sünd mi hüpig dör min Gedanken gahn, un wenn ik so dör Hamborg gah un seh all' de nien Böker un de meterlangen Reegen von de sämtlichen Warken von de Dichters un Nichdichters in de Bokhandlungen stahn, denn fallt mi Paul Flemming in. Sin Leed is bald dreehunnert Jahr old un levt noch ümmer.

Eenmal güng' wi söben Jungs lang den olen Steendamm nah Bargdörp. De Propst wull dar in de Schol kamen un wull uns affhörn in de Rilljon. Dat is man en lütte Schol in Heidhusen. De Schollehrer weer all mit veer grote Mätens vörut gahn. As wi nu bi den groten Steen güng', den de ol Förster Druw ut Tweelenbek nahher för en Ei un Bodderbrot nah Hamborg hen vermakelt hedd, säd Heuneri, eegentlich heet he Hinnerich, to uns: »Ik weet doch nix. Ik blameer ju blot. Ik gah nich mit!« Dar wulln wi awer nix von weeten, so'n infamte Fahnenflucht; wi weern ja so wie so nich mannsstark.

As he uns awer so jämmerlich prelln däd un toletz versprök, he wull, wenn wi in de Schol seeten, nah Franz Ahlers gahn un dar för jeden en Zigarr köpen un denn bi Jakob Mehrens för jeden en Bodderkoken ruthaln, da kreeg he Frielöß un slög sik eben vör de 26 ersten Hüser in't Feld, dat em de Schollehrer nich erst in de Krallen kreeg. Ik höll em awer noch eben torügg: »Heuneri, giv mi din schön Gesangbok so lang', min süht all so plünnerig ut; dat kannst du so lang' kriegen.«

»Na, wo habt ihr denn Heinrich gelassen.«

»»Er ist uns bei die Münkenbaud (so heeten de Koppeln dar) schon krank geworden.««

»Was ist er? Er sah doch ganz gesund aus.«

»»Nein, er wurde immer bischen mieser.««

»Ihr habt doch nicht geraucht?«

»»Wir, fällt uns garnicht ein, beriechen Sie uns man.««

»Was fehlte ihm denn?«

»»Er meinte, er konnte die Specksuppe nicht ab, wo er drei Teller von gegessen hatte, er hat sich schon fix gebrochen.««

»Wo habt ihr ihn denn gelassen?«

»»Er sagte, er wollte solange bei Mutter Meiersch reingehn, sich da verholen und auf uns töben.««

»Na, denn man vorwärts, – aber daß ihr mir ordentlich aufpaßt un fix antwortet.«

De ol' Propst weer en duldsamen Mann, snack fründlich mit uns, un de Lex köm teemlich glatt to Enn'. Awer bi em seet en Herr mit en grote Näs' un en gnäterswarten Snurrbart mit lange Spitzen. Ik müß ümmer an den drütten Napoleon denken.

»Wokeen is dat?« »»Ik weet nich.««

»Kennst du em?« »»Se seggt, dat is de Landrat.««

Wenn de Snauzbart von den Landrat nich west weer, denn harr ik de dree Fragen, de ik nich hört harr, ok beantworten kunnt. As't ut weer, schubbsen wi uns 27 rut; ik kreeg dreemal en fixen Puff in de Rippen. En halv Dutz Gesangböker keemen ünner de Föt to liggen. Ik grabbel mi dat, wat ik vör min höl, up un keem so glücklich an de frische Luft.

As wi buten weern, kreegen wi noch en Vermahnung, still un flink nah Hus to gahn. Uns' Ja weer binah en Hurra.

Heunrich paß uns eben buten Dörp bi de Lehmkuhl up. Wi kreegen unsen Stuten un en Zigarr. Affhanneln leeten wi uns nix. As wi den »witten Pahl« güng', füll mi min Gesangbok in: »Kumm, Heuneri, hier is din Gesangbok, giv mi min oles wedder.«

»»O Minsch, dat hev ik liggen laten.««

»Wo denn?«

»»Ja, dat weet ik nich, bi den Zigarrenmaker oder bi den Bäcker.««

Ik keek nah Heuneri sin Bok rin, dat seeg mi ganz anners ut as vörher.

»Is dit din Gesangbok?«

»»Je, dat weet ik nich, min Mudder hett mi dat hüt Middag geben.««

»Heet din Mudder denn mit Jümfernamen Meta Offen?«

»»Meta Offen!« o Minsch, dat weet ik nich.««

»Du muß awer doch weeten, wie din Mudder heeten hedd.«

»»Weet ik mit'n besten Willn nich.««

»Wat seggt din Vadder denn to ehr?«

»»De seggt garnix to ehr, de seggt blot Fru; wenn he't god hedd, seggt he Olsch, un wenn he fühnsch oder duhn is, seggt he bloß Du.««

Ik behöl dat fragliche Bok bi mi un steek dat so lang' in'n hollen Stubben bi uns' Port.

28 Den annern Morgen keem Heuneri mit de Meldung, he harr up ganz slaue Art un Wies rutkreegen, wie sin Mudder heet, nämlich Agnete Krahl.

»Minsch, Minsch, un in dit Bok steiht Meta Offen. Wat stellt wi nu awer up? Dat is ja en Stück ut de Dullkist wordn, wo ok alles bunt dörchenanner geraden is.«

As wi gar keen Licht in de Sak kriegen kunn', wenn' wi uns an den Schollehrer, un de keem denn up den glückliche Infall, dat Bok mit Meta Offen stamm wahrscheinlich ut Hinsbek, da weern de Offens to Hus. Wi schulln uns man up den Weg nah Hinsbek begeben un dar uns up't Söken leggen, he wull uns en lütten Zettel an den Schollehrer Sadler mitgeben. Wi möken uns denn uppen Stieg un kloppen nah 1½ Stunn' in Hinsbek ganz benaut an de Scholdör.

»Herein!«

In en groten Korfmakerstohl seht de gewaltige Scholmonarch. Ut dichten Tabaksqualm rag' en gewaltige Germanenkopp mit lange geele Haar herut. He les den Breef, hör uns' Stamern an, keek uns scharp mit sin Stahlogen an, dat uns sin Blick bet up unsen Hartensgrund güng'; en breede Grientje speel up un üm sin' Mund, denn lä sin Stirn sik in Folen, de Ogenbruen sacken as sware Wolken dal, he stünn up, nehm den Piepensteel as Zepter in de Hand, wies ut Finster un säd: »In diesem Hause da wohnt Frau Meta Offen, da liefert ihr das Gesangbuch ab..«

»»Herr Sadler, ich kann es ja meine Mutter mitnehmen . .««

»Schweig still, Doris; diese Burschen müssen gefoltert werden. In dem Hause liefert ihr das Buch ab.«

29 »»In das große Bauerhaus da linksch?«« frög Heuneri, »»da kauft mein Vater mennigmal die Farken.««

»Hör zu, Bengel, was ich dir sage; und euer Gesangbuch, worin Agneta Krahl stand, das habe ich schon heute morgen nach Bargdörp an den Küster Feldmann, wo ihr gestern in der Schule gewesen seid, geschickt. Verstanden?«

»»Ja . . ja.««

»Marsch.«

Mi füll' en Steen von' Harten, as de Dör achter uns in de Klink füll'. Mit den Kerl weern wi nu farig. As wi blang' de Scholffinstern lang güng', hör ik binn' en Lachen, as wenn Rübezahl mank Felsen un Dann' in sin Riesengebirg lacht; wenn he en Öweljochen mal en Streich speelt hedd.

Ganz anners füll uns' Besök bi Mudder Offen ut. Se nöhm uns mit en strahlend Gesicht up, denn se stünn vör't Füer un weer bi't Pannkokenbacken. Un as se ehr Gesangbok seeg un hör, dat Heuneri ehrn Farkenkoopmann sin Söhn weer, da sett se uns en fixen Stapel Pannkoken up'n Disch un en halv Slag Bodder darto: »Nu eet ju man düchtig satt.« Wi sweeten fix, as wi dat Fatt bet up een', de schienshalber liggen blieven müß, lerri eeten harrn, bedanken uns bi de Fru sogar mit Handslag un streben as ganz annere Minschen ut dat Dörp rut. In Hölkenbrook, wo wi hendör müssen, harrn wi all so veel Mot, dat wi Hans Kibbel, de as Saatkerl un Zeegenbuckbesitter wiet un siet bekannt weer, mit en paar Fußsteen an de Blang'dör smeeten un utneihn.

Mit den Köster Feldmann in Bargdörp würden wi slank farig. He harr en Sitzung in sin Stuv, harr 30 gar keen Tied för uns un lang' Heuneri sin Mudder ehr Gesangbok hin.

Bi den Bäcker Jakob Mehrens köffen wi uns en Bodderkoken. Wi weern noch lang' nich wedder hungerig; awer dat Geschäft bröch dat so mit sik. Wi frögen so verloren nah en oles Gesangbok.

»Ja, hier ünner de Toonbank liggt so'n olen Tornüster.«

So harr ik denn ok min Eegendom wedder, un so mit Scholsluß keemen wi wedder to Hus an, wo wi denn noch de bedenkliche Gesangbokgeschicht to bichten harrn.

Min Großvadder ut Bünnstedt wull mi noch to min Kumfermatschon en nies Gesangbok schenken; awer ik dank un hev min oles de Ehr andahn un bün darmit to Kark gahn.

Nahher awer is dat in en oles Schapp wannert. Dar hebbt woll mennig mal de Müs' ehr Spill mit hatt, un as min Vaderhus nahher dörch mit Rietstickenspeeln in Flammen upgahn is, da fünn' de Lüd in de Kamer mank de Asch min halvverkahlt ol' Gesangbok. 31

*