Rudolf von Tavel: Der Frondeur

Anzeige. Gutenberg Edition 16. 2. vermehrte und verbesserte Auflage. Alle Werke aus dem Projekt Gutenberg-DE. Mit zusätzlichen E-Books. Eine einmalige Bibliothek. +++ Information und Bestellung in unserem Shop +++

eini zwänzig Schritt wyt het me gseh vorem Flockewirbel, wo über ds Moos hinder Schloßwyl gfahren isch. Niemer hätti, blinzlige derthäre gstellt, errate, wo-n-er sygi. Nume na der graue Fyschteri het sech la vermuete, daß dert rächts ussen e waldige Bärg standi. Gradus isch es ei einzigi wyßi Strubhuußete. Dert chunt e Schlitte cho z’chlingele, zwöi Roß vorenand, drei Manne hinderenand, grittlige, wie ufmene Stemmbalke. Er chönnti grad so guet in ere Wulken obe dervo schnuuße wie hie uf der schmale Straß, nume daß di Manne de nid vo Zyt zu Zyt Schneestoglen us de Huefen a Chopf erwütschte. Es cha o niemer errate, wär di Manne sy, wo da i eis Bärefäll ypackt, mit yzogne Chöpf vorbyfahre. Henu, z’vorderscht sitzt dem Worber sy Gutschner, i der Mitti der Landvogt vo Brandis und z’hinderscht, mit den Armen ume Brandiser, der Herr Chrischtoph vo Grafferied, der Ratsherr. Aber es isch de nid nume d’Bärehut, wo di beide so äng zsämepackt, es isch no meh ihres Fründschaftsgwüsse füre Turnäller und sy Familie. Si löi d’Turnälle wyt rächts ligen und fahren i der Richtung uf Hünigen i ds Schneetryben abe, wo der ganz Chessel vom Chiesetal füllt, und a Hünige vorby, der Chiese nah, ga Dießbach. Dert erscht, vorem höche Gitter vom Schloßhof, verstummet ds Worber Gschäll. Es brönnt wahrhaftig scho 208 Liecht im Schloß, so fyschter isch es, und doch het’s vori a der Chilchen erscht vieri gschlage.

Ds Stampfe vo dene Herre vor der Hustüre het d’Frou Oberschti vo Wattewyl us ihrer Stube vüre glöökt, so daß si scho d’Stägen ab chunt, wo men ihrne Gescht d’Pelzen abnimmt. Still und chalt luege d’Familieportraits, Gweih, Waffen und Rüschtungen im große, prächtige Stägehus vo ihrne Wänd. Descht läbiger und fründlecher erschynt d’Herrin. Es isch e graziösi, fyni, vornähmi Frou. Ihres schmale, älfebeifarbige Gsicht lüüchtet us mene Rahme vo schwarze Boucles. I de dunkle, schön mandleförmigen Ouge lyt e discreti, schier echly schüüchi Liebeswürdigkeit. Me gseht grad, es isch e Frou, wo d’Seel vom Hus macht, e sorgsami Muetter, wo innert dem Schloß alles under ihrem Charme meischteret, ohni Lärme z’mache, und offen i d’Wält luegt, mängs gseht und begryft, aber niene dryredt und niene begährt d’Finger drinne z’ha — e herrlechi Frou. Bis ihre Ma heichunt, nimmt si di Herren i d’Äßstube, a große turmförmige Chachelofen und stellt ne-n-uf, was guet isch zum Werme vo innen use.

Es isch emel no ne Stund gange, bis me der Herr Oberscht dusse ghört der Schnee abstampfe. D’Frou rüeft ne-n-yne. Wär’s nid so fyschter, so gsäch men i ihrne schönen Ouge, wie si sech uf d’Surprise freut, wo si ihrem Ma cha mache. Er luegt in der Tat wie vom Himmel gfalle dry, 209 wo der Worb-Herr und der Brandiser a sym Ofe hinderem Montbenay sitze.

Uf sy verwundereti Frag, was ihm grad hütt ds Plaisir vo ihrer Visite verschaffi, antworte si, är heig sech o ne bsunders nätte Tag usgläse, für i syni Wälder. Da lachet er: «Me mueß gah, wenn si dänke, der Herr blybi hinderem Ofe.»

D’Frou Oberschti het’s pärse a nüt la fähle, für di Herre der strub Winter la z’vergässe, wo dussen um all Egge pfiffen und a däm neue Schloß vergäbes na öppis Lodeligem gsuecht het, für dermit Muetwille z’trybe. Am liebschte wäre si der ganz Aben a däm hableche Tisch blibe; aber es het i der Ornig müessen abgruumt sy, und drum het me di drei überufe gschickt, i nes chlys warms Salon, wo über und über mit allegorische Sache gmalet isch, allerhand Figürli und Gschichte, wie si a mene gschyde Möntsch düre Chopf gange, wo d’Wält het glehrt kennen und jitz mit Humor zrück und mit frommem Gloube vüretsi luegt. Ds Leitmotiv vo allem isch d’Luunehaftigkeit vo der Frou Fortuna. Di Malereie passe so rächt zu däm, was jitz söll erörteret wärde, geit’s doch um Glück und Zuekunft von ere Familie.

Sobald si gsädlet sy, luege der Worber und der Brandiser enand a, wele daß rede well. Der Ratsherr macht mit der Hand es Zeiche gäge Landvogt: à vous 1a parole, und der Herr vo Freuderych chehrt sech gäge Dießbacher:

«Ja, also jitz, warum mr eigetlech chöme: 210 Z’Oschteren isch my Zyt z’Brandis abgloffe, und i weiß no nid, wo’s mi de hi verschlat. Vermuetlech gangen i de i ds Wältschland, sowyt i nid z’Bärn blybe mueß. Item, jedefalls chan i de nid alli Fingersläng i d’Turnällen use fahre, und überhoupt isch es äbe so-n-e Sach mit dem Dryreden i ander Lüten ihri Sach, me ma ne so lieb sy, als me will. — Und doch mueß öppis gah. — Dä Bueb, der Gideon, schlat sym unglückleche Vater nah, und Dir wüsset, was das wott säge. Er bildet sech y, er müeß der Herr spile, und jitz geit das under den Ougen und meh no hinderem Rügge vo der Mama hüscht und hott, und wenn me nid derzue tuet, so isch i churzem alles verfuehrwärchet.»

«I hätti gloubt, di Frou gsehji heiter», wirft der Herr vo Wattewyl derzwüsche.

«Das tuet si o. Aber — das isch äbe der groß Haagge — me mueß nid vergässe, i welem Zuestand my Schwager se dahinde gla het.»

«Si erwartet für im Aprille. Und Dir wüsset villicht, daß si ds vorder Mal, wo si nes Tots uf d’Wält bracht het, bi mir z’Brandis, ganz ufem Üsserschte gsi isch.»

Di beiden andere Herre schüttle der Chopf, und der Brandiser fahrt, währeddäm d’Frou vo Wattewyl ynechunt und sech ganz hübscheli i menen Egge niderlat, furt: «Ja, so isch er äbe, der Heros.»

Und der Brandiser underbricht ne mit mene bittere Tönli: «Me hätti’s chönne wüsse, wenn me welle hätti; aber z’Bärn, im Rathus, fragt me nid na de Froue — me cha o nid, i gibe’s zue, und — was weit dr, il faut dire la vérité — är hätti doch nid lugg gla. I kenne ne. Isch es öppe vor acht Jahre nid o so gange, wo-n-er z’Bärn alli Chances gha hätti! — Der Heros isch e charmante Ma, e guete Vatter, e guete Herrschaftsherr, alles was dr weit; aber wenn a menen Ort e Kanone losgeit, isch er nümme z’bha. Da isch nüt z’welle. Es chunt, wie’s cho mueß, und nid guet, da will i d’Hand i ds Füür lege. Da ändere mir nütmeh dranne; aber es isch mr drum z’tüe, z’rette, was no z’retten isch. — My armi Schwöschter wird halt nie d’Hand na Hülf usstrecke, das weiß i wohl; aber da mueß me jitz einisch ungheiße zuechespringe, scho nume de Chinder z’lieb.»

Es blybt e Zytlang muusstill, so daß es ein dunkt, me ghöri der Schnee dusse falle. Der Herr vo Wattewyl luegt gwunderig ufe Ratsherr — ob ächt Bärn nüt derzue welli säge. Und wo dä geng undere Tisch luegt und keis Wort vo sech git, faht er a: «Nähmet mr’s nid übel, Herr vo Freuderych, aber me fragt sech halt doch, ob bim Herbort nid am Änd... wie söll i säge...?»

«Dir meinet, öb er nid es Redli z’viel im 212 Chopf heig? — Nei — nei — nei. Das isch es nid.»

«I gloube’s o nid,» seit der Worber, «wenn das wär, so chönnt me ne-n-ysperre. Aber chrank isch dä nid. Er het nume so syni eigete Liebhabereie. Ja, der Tusig, da chönnte mr no mängen ysperre.» Und wie wenn er dem Herr vo Wattewyl syni Gedanken errate hätti, hänkt er no dra: «Nei, vo Bärn us isch da einschtwyle gar nüt z’mache. Villicht chunt de einisch der Momänt, aber das cha no lang gah.»

«Nei,» seit der Landvogt, «i ha mir öppis anders dänkt, und drum chöme mir äbe zu Euch, Herr Oberscht. Dir heit Relatione zum französische Hof. — Chönnti me nid dä Gideon i nes Regimänt placiere, bis der Vatter umechunt?»

«I weiß es nid,» seit der Brandiser, «es cha sy, daß er däm nüt dernah fragt; aber da wüßt’ i Rat. Me chönnt ihm my Neveu ufe Hals schicke, der jung Hofmeischter. Er isch zwar i cheiserleche Dienschte, aber er chönnt ihm doch echly der Gluscht wecke. Und wenn der Gideon wüßti, daß er a Euch e Götti hätti, Herr Oberscht...»

«Das äben isch di großi Frag; aber es isch doch müglech, daß my Schwöschter derzue z’bringe wär, wenn me’s gschyd astellti.»

213 «Und wie meinet Dr, daß das gscheh sötti?» Da nimmt der Ratsherr dem Brandiser d’Antwort ab: «I wüßt wie. — Da chönntet Dir Ech jitz es Verdienscht drus mache, Frou Oberscht.»

«Dir syd mit Euem Ma z’Paris gsi. Dir kennet d’Verhältnis. Niemer chönnti besser als Dir Euer Nachbarin vo der Turnälle d’Bedänken usrede.»

«Da bin i nid gmacht derzue. Si würdi nid uf mi lose,» wehrt d’Frou vo Wattewyl ab.

Der Ratsherr het es überläges Lachen im Gsicht, wo-n-er bhertet: «Niemer besser als Dir. E Frou wie Dir bruucht nume z’welle, und si setzt alles düre.»

D’Frou vo Wattewyl lat di dunklen Ouge zu ihrem Ma übere spile, und derby lache si uf ne ganz bsunders amüsierti Art. Ghörsch? säge di wunderschöne Stärne, was seisch du da derzue? Und der Oberscht leit sech i sym Fauteuil hindere, blinzlet d’Frou a und luegt mit lysem Lache vor sech abe.

Der Oberscht winkt nume mit der Hand ab. Me gspürt, daß er dermit wott säge, das syge Sache, wo men under sich nid dervo redi.

Der Ratsherr aber resümiert: «Also, z’erscht rückt der jung Hofmeischter dem Gideon ufe Lyb, wohl inschtruiert vom Herr Landvogt. Und no bevor der Gideon ja oder nei seit, undernimmt d’Frou Oberscht vo Wattewyl d’Frou Oberscht Herbort, 214 sekundiert vom Herr Landvogt und syr Frou. Und ganz im Hindergrund, als letschti Generalreserve, sy mir de no da, gället, Herr Oberscht?»

«Nei,» seit d’Frou vo Wattewyl, «löit mi usem Spil, i bi so gar nid gmacht derzue.»

Aber da steit der Brandiser uf. «Grad juscht drum,» seit er und zieht d’Hand vo der Schloß-Herrin a syni Lippe, «juscht wil Dir nid gmacht syd zur Intrigantin, wärdet Dir meh usrichten als jedi anderi. My Schwöschter wird Eues Härz ghöre chlopfe, und das wird se-n-überwinde. Probieret’s, i bitten Ech. Dänket, was ufem Spil steit: Dir rettet e ganzi Familie.»

D’Frou Oberscht isch verläge. Si seit nume no: «I bin Ech e schlächti Hälfere.» Ihre Ma chunt nere z’Hülf. Er seit, me müessi sech wohl überlege, was me da machi, und reiset du ds Gspräch uf ne-n-anderi Sach. Aber no mängisch düren Abe sy si uf d’Turnälle cho z’rede, und am Herr Heros isch derby nid viel Guets blibe. Tyrann, Phantascht und unverbesserlechi Chriegsgurgle sy no di mildere Näme gsi, wo men ihm zuerchennt het. Bitter und voll Sorge het’s usem Landvogt vo Brandis tönt.

Die, wo hütt im Schneesturm umenandere gfahre sy und sech mit dem guete Wy usem Schloßchäller gwermt hei — o der Brandiser — sy hinecht bald 215 ygschlafe. Der Herr Oberscht het im stillen ehnder übel gläbt a der Mission, wo syr Frou isch aghänkt worde, bsunders wo-n-er du bim i-ds-Bett-Schlüüfe no merkt, daß di Sach nere grusam z’dänke git. «Plag bi doch nid!» seit er, «es treit doch nüt ab.» Und wo si na mene Chehrli no einisch öppis möchti frage, merkt si, daß er scho im tiefschte Schlaf lyt. D’Frou vo Wattewyl het nid zu dene Froue ghört, wo vom verschlückte Ginen afah Gränne mache, chuum daß me ne-n-öppis vo frömdem Leid brichtet, o nid zu dene, wo settigs mit mene hohle «äbe ja», «pärse», «natürlech» oder sünsch mene müglechscht gedankelose Gsätzli vo sech abschüfele. Öpper i Chummer und Not z’wüsse, het se plaget. Si het tagelang der Rank drum ume nid gfunden und isch mit ihrne Gedanke so ganz i di Sorge verlyret blibe, daß ihre Ma mängisch heimlech d’Füüscht gmacht het vor Ungeduld und se-n-am liebschten agrurret hätti: Jitz — Donner abenand! — Chumm einisch wieder use us däm Chummer-Gänterli, wo di eigetlech gar nüt ageit! — Da lyt si jitz i der Fyschteri und ghört, wie ds Schnarchle vo ihrem Ma ds Ladli abenand saget, wo si sünsch alles druffe zsämegha hei. Mit beidne Hälftene vo ihrer Härzlascht schwümmt si alleini wyter, i d’Fyschteri yne. Was si eigetlech sälber seiti, wenn en anderi zu ihre chäm und nere wetti cho der Ratgäb mache, währed der Herr Oberscht usser Land wäri? — Herrsch, Herrsch, dennzumal het mängi Schwyzerfrou di längschti Zyt nid gwüßt, wo i der wyte Wält ihre Ma umefahrt, am Narreseil 216 vo syne Glückströum umenandere gschleipft. A mängem Dorfbrunne hei si enand vorgchlöhnet und über das liederleche Mannevolk gschumpfe, für ne handchehrum mit offenen Armen etgägez’loufe, sobald si, verschundten und verhudlet, wieder am Burgerezil uftouchet sy. — Aber äbe, wieviel Chinder sy underdesse vergrate! Wie mängs Glück isch für Zyt und Ewigkeit drob z’schande gange!

Der Herr Oberscht het ds morndrisch, nadäm di Herre wieder abgfahre sy, zu syr Frou gseit, emel solang, daß der Schnee de Roß bis a Buuch ufechömi, fahr me de nid i di Turnällen übere. Aber si het geantwortet: «Wohl, Mandli, juscht grad. Begryf: Bi settigem Wätter z’gah, erspart mr grad d’Hälfti vo myr Ufgab. Me merkt de, daß i nid nume vorby chume, wil i grad nüt Gschyders z’tüe hätti.» «Henu,» meint der Oberscht, «es het öppis, so gang!» Und für sich hänkt er dra: «So chunt mr dä Schatten ab dym Gsicht!»

Es paar Tag sy scho no verstriche, bis du der Schlitte vom Schloß mit der Frou Oberschti dür ds Chiesetal us dervo gschnuußet isch. Es isch e chalte, klare Wintertag gsi voll roseroti Schneefälder und tiefblaui Tanneschätte. Wo der Schlitte dür ds Turnälle-Dörfli chunt — me het dert stutzuuf langsam müesse fahre — isch bim oberschte Burehus zwüsche Brunnen und Trouf es großes Gständ. Es isch nid guet z’underscheide, was da geit. Ds Strouhdach mit sym dicke Schneebalg 217 und den Yschzapfefranse hanget fascht zsäme mit de Schneehüüfen am Bode. Me gseht eigetlech nume Chöpf und Buggle, wo andächtig um öppis ume chranze. Z’mitts drinne rüehre sech Lüt. Aha, richtig! Es Söuli uf mene Schrage — Metzg. Das isch a der Tagesornig. Me luegti wäge däm nid umen im Vorbyfahre. Nei, aber öppis anders isch der Frou vo Wattewyl ufgfalle. Si gseht’s no lang vor sech, ganz dütlech, trotzdäm der Schlitte scho linggs dervo abgränkt het und d’Schneepyramide vo menen andere Burehus sech derzwüsche schiebt. Uf der Yfahrtmuuren ob däm Gständ isch e groß gwachsene jeune homme gstande, ufe Tupf der Heros — ufe Tupf, sägen ig ech — und het uf di Metzgeten abegluegt — nu mynetwäge, obschon me weiß, daß d’Burelüt d’Gwundernasen us de Herrehüser nid schetze — mais il me semble qu’il était serré de bien près contre une jeune paysanne. I müeßt mi wüescht trumpiert ha, wenn er nid der Arm um d’Taille vo däm Buremeitschi gleit und ds Züpfenändi zwüsche de Finger gha hätti. Ce n’est pas convenable ça.

Vo däm Ougeblick a het d’Schloßherri vo Dießbach, wo vor luter Reserven und Contenance i ihrem Pelz fascht verschwunden isch, undereinisch en inneri Vollmacht und Pflicht zu ihrer heikle Mission gspürt. — Jawolle, däm Nicolette mueß me ga d’Ougen uftue. — So faht’s äben a, am Züpfenändi, prezis!

218 Aber trotz däm Vollmachtgfüehl überchunt si under der Saaltüre vo der Turnälle nes Härzchlopfe, daß nere der Gedanke chunt, ds Zytleche sägne würd si eigetlech de lieber z’Dießbach, i ihrne sibe Sache. Afin, me isch jitz da und tuet sy Pflicht.

Dem Annelor, wo bi der Mama gsässen isch, het d’Begägnung vo dene beide Dame ne-n-Ydruck gmacht für Läbeszyt, no ne tieferen, als der heimlech Box, wo-n-es vo der Frou Herbort i syni zarte Rüppi erwütscht het. I ihrnen eifache, aber fyrleche Röck, wo ne sogar d’Füeß deckt hei, und de große Halsgchrös — d’Dießbacherin het no di gwaltigi Bröuichappen annegha, so daß ihres fyne Gsicht no schmäler gschine het — sy si en Ougeblick wie Sphinxe vorenand gstande. Blitzgschwind konzipiere si ihri Ydrück. — Was bedütet dy Visite so z’mitts im stränge Winter? fragt sech d’Frou Nicolette; aber ändlech einisch e Damen im Hus z’ha, eini, wo nid im Ruef steit, e läschtigi Gwundernase z’sy, isch doch e Wohltat, und drum chunt i ihri Höflechkeit öppis wie Früehligssunneschyn. Das gspürt di anderi uf der Stell. Ihri diskrete Blicke hei scho uf der Schwelle konschtatiert: Mhm, das wird scho stimme, ufen Aprille wird’s nache sy. Das, d’Unwägsamkeit vom Wätter und vori di Sach im Dörfli — d’Situation isch klar wie der Tag. Da mueß ghulfe sy. Däwäg agreiset isch men i di wermeri Stuben überen und het ds Annelor usegschickt.

219 Na de brüüchleche Höflechkeite het du d’Frou vo Wattewyl ihri unerwarteti Visite motiviert: «Es het mr eifach kei Rueh gla, i ha einisch müesse cho luege, wie’s Ech geit, Frou Herbort, Dir heit doch gwüß mängisch grusam Längizyti na Euem herrleche, rüehrige Ma.»

«Das isch gar fründlech, Frou vo Wattewyl. Ja, es isch wahr, i ha Längizyti na-n-ihm. Aber i bi jitz grad no froh, daß i bi syne früecheren absences glehrt ha, mr sälber z’hälfe. — Numen isch es mr dasmal uheimeliger wäge denen Umtribe. Solang my Heros daheim gsi isch, han i mi wenig drum gsorget. Är het geng öppen erfahre, was geit; aber sit syr Abreis ghören i nütmeh.»

«Üsi Herrschaftslüt? — Gar nid, bis jitze. Es louft alles ganz, wie wenn er da wär. Comprenez, verwiche het my Gideon eine vo dene Bure zum andere ghöre säge: Me weiß kei Stund, wenn er umechunt. Wenn men am wenigschte dra sinnet, steit er undereinisch da. — Und i la se pärse i däm Gloube.»

Us däne Wort het d’Frou Oberschti nüt ghört als der Name Gideon. Jitz hei mr ne, dänkt si und stürzt sech druuf: «Dir heit gwüß scho rächt e Hülf a Euem Suhn?»

Da leit sech e tiefe Schatten uf ds Gsicht vo der Frou Nicolette. «Wenn i d’Wahrheit säge 220 söll,» antwortet si na nere halbe totestille Minute, «es isch scho schad, daß my Ma nid öppe no nes Halbjahr het chönne hie blybe. Er git sech alli Müej, mr öppis z’sy, my Döni, aber er isch halt no gar jung. Bhalten i ne hie im Hus, so tuet er mr fulänze. Schicken i ne der Sach nache, so bin i nid sicher, daß er nid hie und da öppis Ungschickts astellt. So-n-e jeune homme i sym Alter überleit syni Wort nid und het o no nid ds Gfüehl, wie se der ander gspürt.»

«Prezis, das chan i mr dänke», seit d’Herri vo Dießbach. «Das wott glehrt sy. Und de gratet’s ne de nid geng, d’Dignitet z’zeige, wie-n-es sech ghörti. Das isch geng echly fatal.»

«En effet. — Aber heit dr nie dra dänkt, ne no chly i nes Regimänt z’tue?»

Es isch grad, wie wenn i däm Ougeblick i der Konversation vo der Frou Nicolette d’Schnuer usem Redli gsprunge wär. Es wott nümme rütsche. D’Frou vo Wattewyl cha lang rede, wie guet es dem Gibeon tät, wie gärn ihre Ma ne würdi placieren und rekommandiere, wie-n-er liecht ume hei chönnti, wenn’s der Papa oder d’Frou Herbort begährti. Uf alles het si nume no ei Antwort übercho: «Nid, solang my Ma furt isch.»

221 Wo d’Frou vo Wattewyl merkt, daß si a ne Wand redt, nimmt si no ne-n-Alouf uf menen andere Wäg. Si söll doch ja Bscheid mache ga Dießbach, wenn eren öppis sötti fähle. Es sygi emel z’begryfe, daß es nere Gedanke machi wägem Früehlig. Oder ob si gloubi, der Herr Heros sygi de bis dahi wieder da.

Uf alles das isch kei Antwort meh cho. D’Frou Nicolette het ihri Ougsdechlen abegla und mit närvöse Händ a ihrer Handarbeit umegrupft und -gstoche. Mit mene melancholische Chopfschüttle het si für jedi Hülf danket. D’Frou vo Wattewyl isch doch e fyni und merkigi Frou gsi, aber was i der arme Herbortin vor sech gangen isch, het si doch erscht afah ahne, wo uf di letschti Frag nam Herr Heros hi, sech großi Tränen us dene verhänkten Ouge löse.

«Ach,» seit si, «i han Ech nid welle wehtue. Pardonnez-moi. — Aber es isch mr gwüß gwüß nume drum, Ech my Fründschaft az’biete.»

Dermit isch si ufgstande, für sech z’verabschide. D’Frou Nicolette wott sech etschuldige, wott nere danke, aber was nere ds Härz fascht versprängt, isch viel z’groß für i mene Wort Platz z’ha. Si schwygt. Ihri Hand redt derfür. D’Herri vo Dießbach chönnt sech mit dem beschte Wille nid bsinne, daß nere je öpper däwäg d’Hand drückt hätti. Und du di Ouge vo der Frou Nicolette bim Adieusäge! Da isch nütmeh gsi vo graublau. Di schwerzischti Härzesnot i mene 222 Ring vo saphirfarbiger Längizyti. Mit denen Ouge vor sech isch d’Frou Oberschti heicho, und i allne Stube vo ihrem große, sunnehälle Schloß het si se no wuchelang vor sech gseh. Und vom Schloß z’Dießbach isch es umgloffe vo Herrehus zu Herrehus, ja o no under mängs Strouhdach z’änetum: Di armi, armi stolzi Frou Nicolette!

Me sötti ga luege, me sötti ga hälfe, me sötti rate, me sötti dises, me sötti das! Der guet Willen isch i große Böge z’ringsetum gloffe, um d’Turnälle. Wenn alli, wo Rat gwüßt hei, sech d’Hand gä hätte, so hätte si chönne Ringelireihe tanzen um ds Guet ume. Aber prezis wie d’Buren und Untertane vom Herr Heros gseit hei: «Gät acht, me weiß ke Stung, ob er nid ungereinisch dasteit», so sy alli di liebe Hälfer und Ratgäber vo wytem blybe stah, hei vo wytem zuegluegt und sech nid zuechetrouet. «Si nimmt nüt a. Wie het si’s der Frou vo Wattewyl gmacht!» Mit dene Worte het me — a mängem Ort no so gärn — der Füüreimer a Nagel ghänkt und la brönne, was agangen isch.

Der sälb Tag aber, wo si Metzgete gha hei im Turnälle-Dörfli, hei no zwo anderi mitenand gredt. Ds Söuli isch vertromet gsi, verwurschtet und gchochet und ygsalzet. Es het nütmeh gä z’gwundere. D’Yfahrt isch läär gstande, da erwütscht d’Husmuetter ihres Meitschi am Züpfenändi, nei, di ganzi Züpfe, und di anderi Hand, no gsalbet vom Schwynige, setzt zmitts im Jenner 223 roti Rosen uf ds Meitschis Backe. «I will dr de ga der Ganggel mache mit däm Schnuderi vom Schlößli!»

«Was verma si nüt? — Han i nid scho mängisch dene Meitscheni gseit, si sölle si pfähje, wenn er chunt? Dä meint o, es syg grad alls sys. So gwüß, daß amen Ort öppis geit, häicht dä sy Gwungerhooggen über d’Latten yhe.»

«Es isch scho öppis z’säge,» meint di anderi, «er isch halt o no junge. Wenn der Vatter da wär, der Herr, er toleti’s nid.»

«Toleti’s nid. Du weischt öppis, du. Wo-n-er ja der Jung mitgnoh het un ihm i jedes Gänterli hingere zündtet.»

«Das wird öppe nid sy. Der Alt... i wett, mr hätti kener leidere Meischter. Dä meint’s guet.»

«Was lindt? I lindt? — Wär het’s de mit de Herte, wenn i’s mit de Lindte ha söll, du verschartneti Gnippe?»

«Mach du jitz, daß d’heichunsch, du...» D’Husmuetter gryft i ne Bütti und bängglet der andere ne Söufueß zue. «Da,» seit si, «hesch dys Gnagi, du bisch doch nume wäge däm cho.» Dermit flügt nere der Söufueß a Chopf zrück.

«Still, still, Muetter! Verhäb’s!» Ihre Ma steit vor se zueche, und di anderi findt für guet, underem Trouf ewäg z’cho.

224 Vo däm allem isch der Frou Nicolette nüt zu Ohre cho und o sünsch nid viel, wo dene Bedänke vo der Frou vo Wattewyl wäge der «Dignitet» Rächt gä hätti. Der Junker Gideon isch gäge d’Muetter und d’Schwöschter daheime ganz ritterlech gsi. Und doch isch es der Frou Herbort mit de Sorge gange, wie’s eim mit de Chrankheite cha gah. Si löi ne Momänt lugg, daß me meint, me sygi drus und dänne, und ds morndrisch sy si wieder da, und mit jedem neuen Alouf hei si herter zueche. Wohl isch er artig gsi, der jung Herr und parat zu allem, was me von ihm begährt het — emel wenn’s ne-n-interessiert het. Aber mit dem Drahigah het’s ihm mängisch gar nid pressiert. Und mängisch het er für guet gfunde z’gah, wenn’s der Mama gar nid passet het. Churz, es isch scho gar nümme ds Glyche gsi, wie albe, wenn der Herr Heros befole het. Und z’Liechtmäß hei sech underschidlechi Herrschaftslüt neue meh Zyt gnoh mit dem Ablifere vo ihrer Schuldigkeit als sünsch. Me het müeße la mahne, und wenn si ändlech cho sy, het d’Frou Nicolette se-n-apfiffe, für d’Abwäseheit vom Herr usz’glyche. Mißvergnüegt sy d’Lüt heicho, hei gschumpfen über di räßi Junkeri und uf de Stockzänd glachet, einschtwyle ligi der Schnee no z’höch für se, und wenn’s de toui, so vergang ne de im Herrehus ds Nachespringe vo sälber, si müeße de dem Fuchs luuße.

Im Schloß Brandis sy der Landvogt und sy 225 Frou am Kaminfüür gsässe. Si hei keis anders Liecht gha i der Stube. Was bruucht me Liecht für alli füf oder zäche Minute nes Plätschli us sym übervolle Chummerchacheli obenabz’schütte? — Was het er ächt usgrichtet? Das isch ihri Tagesfrag gsi.

«Nüt,» het er geantwortet, der Vincenz, wo-n-er ändlech mit mene Schutz Hornernachtchelti und blaurote Händen o a ds Füür cho isch. «Hätt’ äbesomähr chönne hie blybe.»

«Wenn er öppehi wetti, i Chriegsdienscht, so wär ihm de ds Regimänt vo sym Vatter ds nächschte.»

«Äbe, das han i wohl dänkt,» seit der Landvogt, «da het er ja eigetlech rächt.»

«Ja,» brichtet der Vincenz wyter, «und de seit er äbe, er chönni überhoupt jitz nid vo der Turnälle furt, er dörfi sy Mama nid im Stich la.»

Der Räschte het der Vincenz für sich bhalte, zum Teil, wil er sech geniert hätti meh z’säge, zum Teil us der jugedleche Solidarität, wo a mene junge Ma verbietet, a mene Kamerad 226 Sünden usz’bringe. Er het doch Ungglen und Tante nid chönnen erzelle, wie der Gideon dem cheiserleche Fähnerich het wellen Ydruck mache mit synen Erfolge bi de Meitscheni uf de Höfe z’änetum. Derzue het der Vincenz dänkt: dividiert dür vier chäm der Wahrheit neecher.

Bald druuf het der Schnee vo de stotzige Decher afah abrütsche. I der Tiefi und a de Börter sunnehalb het’s grüenlechi Fläcke gä. I de Mutten a de Bachbörter sy saftig grüeni Blettli vürecho, und ds Wasser het afah Lärme mache. Scho het me gmeint, der Winter sygi überstande, da isch no einisch der Bysluft Meischter worde. Uf de Bärge het’s wieder e Legi Schnee gä, und Charrgleus, Güllen und Ablöuf sy vo neuem veryschet gsi. Da hei d’Bure ds Waldwärchzüüg wieder vüregnoh, für no ga abez’schleipfe, was si vor der erschte Schmelzi nid hei mögen abebringe.

Ihreren es paar Manne standen am Charrwäg und luegen uf vo mene Tannestamm, wo si juscht hei wellen uf ne Vorschlitte tröhle. Si luege sech a. Me ghört Hueftritten am Bort unde. Und eine seit mit stöberen Ouge: «Da chunt my Seel der Jung vom Schlößli.»

227 «Für was flieh? Löt mi mache!» Dä, wo das seit, macht bösi Ouge. Es Stemmysen i de Händ, stellt er sech a Wäg. Es isch der Suurmatte-Köbel, e hässige, rotagloffene, chäche Vierziger.

Da chunt o scho-n-e Roßchopf usem Hohlwäg ufe, und es paar Atezüg speter isch er da, der Junker Gideon, jung, früsch und sprützig uf mene füürige Choli, wo i di chalti Luft dampfet, wie-n-es Buuchchessi. Liecht usz’reden isch nid, was si da vorheige, vowäge dert grediübere stande zwöi gschirreti, dickfälligi, strubi Burerößli und löi ihri verbiechtete Chöpf hange. Da steit der Vorschlitte mit Chettene, Sperrhölzer, Achse, e großi Sagi, alles, was nötig isch, und wie am Boden agfrore di Manne.

«Das het der Herr Houptme no erloubt, färn im Ustage. Mr hei nume du z’sälbisch nümme Schleipf gha.»

«Lugipeter du!» antwortet der Junker. «Meinet dir öppe, i wüssi nid Bscheid? — Dä Boum blybt hie! — Wär het ne-n-umgmacht?»

Es gseht würklech us, wie wenn men under jedem vo dene Schueh müeßti ga der Boden uftoue. Bi längem aber nimmt eine nam andere sys Wärchzüüg und bindt’s ufe Schlitte. Eine reicht d’Roß und spannet se-n-a. Es isch schier nid z’erläbe. Aber ändlech isch alles binenand. Si hocken uf, uf ei Chlumpe byget. «Hü.» Es rütscht ab und rumplet i Hohlwäg. Und sobald der letscht Chopf i der Tiefi verschwunden isch, fahrt e Brüel düre stille Wald. Me versteit nid was. Aber luter und wilder tönt’s, bald hässig, bald übermüetig. Der Junker ghört se dervo johlen und rytet sy Wäg wyter.

Si hei ds Rächt uf Holz us däm Wald, di Bure, aber si wüsse, daß ohni Erloubnis vom Herr keis Stämmli darf agrüehrt wärde. So isch es verbriefet im Lähesvertrag vo der Herrschaft Turnälle, so gilt’s.

Er isch no wyt dem Bärg nah gritte, der Gideon. Da und dert het me no anderi Holzer ghört, aber a Orte, wo’s ne nüt agangen isch. Er het sech guet uskennt über d’Rächtsami vo der Turnällen und keini Übergriffe ta. Aber wyter oben isch der Wäg bös worde. Ysch underem Schnee. D’Huefe hei kei Griff meh gha, und er 229 het müessen umchehre. Und derzue het’s ne brönnt, der Muetter ga z’erzelle, was er erläbt heigi.

«Nid meh als nötig; aber verstande hei si mi.» Hindedry freut sech der Gideon jitz erscht rächt über sy Sieg. Er gseht se wieder vor sech, wie si i dä Hohlwäg aberumple — abfahre vor sym Machtwort. Zum erschtemal het er’s gäge ne ganzi Kuppele probiert, und es het gwürkt. — Gseht me no der Vatter hinder ihm, oder het sys eigete Wort und Wäse Gwalt?

D’Mama gseht tiefer. «Wie hesch gseit, daß der Köbel dr gmulet heig: das Holz chönni verfule, bis der Papa ume daheim sygi?»

«Es cha sy, daß er’s so gmeint het; aber si wüsse jitz, daß si mit mir z’rächne hei.» Wie Stahl glänze syni Ougestärne, wo-n-er das seit.

D’Frou Nicolette isch nid rächt eis mit sech, ob si sech dadrüber freue söll. Vo mir seit, schynt’s, niemer nüt, dänkt si, si hei mi z’lang nümme gseh. I sötti absolut sälber ga luege, aber äbe... Si wunderet sech, daß d’Bure scho nümmen a nes plötzlichs Wiederdasy vom Herr Heros gloube. Si weiß halt nid, was gangen isch. Si weiß o no nid, wie-n-es Wirtshus im Volk arbeitet. Wo verwiche di Herre vom Schloß Dießbach heigfahre sy, isch der Worber du vorne gsässe, der Pelz über d’Ohre zoge, 230 der Brandiser hinde, und het ihm syni landvögtlechen Armen ume Lyb gleit und düre Pelzchrage donneret, wie das e verfuehrwärcheti Sach sygi i där Turnälle, das chönni drü, vier Jahr gah, wenn nid no länger, bis der Heros heichömi, und das sygi Zyt gnue, für ne Herrschaft z’ruiniere. Der Gutschner het dünnere Pelz vor den Ohre gha und im Wirtshus z’Höchstette, wo di Herren öppis Warms sy ga näh, zwüschem zwöiten und dritte Baggeli Branntewy alles usbracht, währeddäm di beide Herren als erfahreni Politiker sech i der Gaschtstube jedes lute Wort verseit hei.

Vo Tag zu Tag dütlecher het d’Frou Nicolette gspürt, daß es uf si sälber achunt, d’Autorität z’rette. Dem Gideon sy Yfer in allen Ehre! Aber das vo der «Dignitet» het nere halt doch gä z’dänke. Da steckt öppis derhinder, wo-n-ere Sorge macht. Vornen und hinden am Chopf sötti si jitz Ouge ha und gsundi jungi Füeß, für ga z’zeige: i bi de o no da. Aber wie Gwicht het si’s i allne Glider und z’momäntewys wie ne Schlaf, wo si nid ma gmeischtere, und de wieder wie Fieber. Ds Annelor merkt’s wohl, es überchunt geng größeri Ouge. Niemer weiß, wie viel es z’nacht briegget und düremacht und zwängt, für d’Mama nid la z’merke, wie-n-ihns d’Angscht nachenimmt. D’Mama gseht ihm’s wohl a; aber si tuet nüt derglyche. Jitz heißt es sech meischtere. Wägem Gideon fragt si sech mängisch, ob si nid dem Petermann vo Dießbach es Wort sötti säge, daß 231 er öppe chäm und es Oug uf ihn hätti, nume bis es übere wär und si sälber ihm de wieder chönnti uf d’Finger luege.

Da chöme si einisch usgähnds Merze, der Petermann und ds Cleo. Gott sei Dank! Es isch der Frou Nicolette wie ds Erwachen us mene böse Troum. Ändlech wieder Lüt, wo me mit ne cha rede. Und si het sech alles guet überleit, wieviel si ne well avertrouen und was si für sich welli bhalte.

Es isch nid, daß d’Frou Herbort bsunders schlächt usgsächi. Im Gägeteil, ihri Fründin isch verwunderet über di gueti Farb und seit zu ihrem Ma imene Momänt, wo si allei sy: «Entweder isch’s dem Colette nid klar, wie-n-es drinn isch, oder de isch es d’Energie i Pärson.» — Aber trotzdäm mache di beide Wyler so Gsichter, me weiß nid rächt, was derhinder steckt, bis es du z’gueterletscht usechunt: «Mr hei äben eigetlech welle cho säge, daß mr di anderi Wuche ga Bärn abe zügle — wäge der Ämterbsatzig. Über Oschtere sötti me de ufem Poschte sy. Der Petermann hätti Chances für d’Landvogtei z’Morsee.»

So, das isch es. Also isch o uf die nümme z’zelle. — Der Herr vo Diesbach gseht der Frou Nicolette a, daß es neren e Schlag isch. Ihri Ouge sy wieder fascht zue. Es arbeitet derhinder, und si atmet eso gnue. — Armi Colette!

Der Herr Petermann seit: «I han Ech äbe de no z’säge, daß der Herr Chrischtoph vo Grafferied 232 sech erbietet, Ech byz’stah. Dir bruuchet ihm nume nes Wörtli la z’säge, so chunt er. Und Dir wüsset ja, das isch de-n-e Ratgäber, wie Dr kei bessere chönntet finde.»

«I weiß es,» seit d’Frou Herbort, «aber als Ratsherr mueß er, dänk, o ga Bärn abe.»

«E nu, i lan ihm gar danke — säget ihm’s emel de! Aber, entre nous, der Heros läbti nid wohl dranne, wenn er der Worber i syne Sache wüßti.»

«Scho rächt. — Nei, i weiß scho, was i z’tüe ha. I wehre mi halt, bis er ume da isch. Der lieb Gott wird mr scho hälfe, o ohni di starki Hand vo Bärn.»

«Bis er ume da isch!» seit der Wyler ufem Heiwäg zu syr Frou. «Das cha lang gah.» — «Und ob si d’Chraft het?» antwortet d’Frou Cleo.

«Jitz bin i de ganz allei», dänkt am Abe d’Frou Nicolette. «Das Bärn zieht se-n-alli a. Alles, alles mueß dert abe.» Und es mueß nere-n-o ertrunne sy, vowäge si überchunt en Antwort: «Nei, Mama, mir sy doch o no da, der Döni und i», ds Annelor grupet näben eren und bättlet mit syne großen Ougen um irged es zueversichtlechs Wörtli.

«Ja ja, Chind, dir syd ja da. Du hesch rächt. Und villicht isch es de no guet, daß niemer anders 233 derzue chunt, niemer, wo mir mit Beduuren und Angschte d’Chraft nähm... Aber gället, Chinder, wenn...»

Der Gideon chneulet o da. Jedes het e Hand vo der Mama i syne Händ. Si atmet so gnue, so gnue.

Zwo, drei Minute het das duuret. Du macht si sech los, steit uf und seit: «Allons, der Papa hätti nid Freud an is. Me mueß sech wehre.»

Jedes isch wieder syne chlyne Pflichte nachegange. Und näbe syne chlyne het ds Annelor i sym Stübli uf de Chneu di einti großi uf sech gnoh, wo jitze ds Heil vo der ganze Turnälle druff gstanden isch.

Rudolf von Tavel

Der Frondeur

Inhalt