Rudolf von Tavel: Der Frondeur

Anzeige. Gutenberg Edition 16. 2. vermehrte und verbesserte Auflage. Alle Werke aus dem Projekt Gutenberg-DE. Mit zusätzlichen E-Books. Eine einmalige Bibliothek. +++ Information und Bestellung in unserem Shop +++

m Suntig druuf isch di ganzi Turnälle z’Predig gange. Fyrlech, schicklech und schön. Vorus, ds exakte Konterfei vom Elterepaar, numen es Numero chlyner, der Junker Gideon und sy Schwöschter, är imene yänzene-blaue Chleid mit schwarze Lätschli um d’Taillen umen und a de Chneu und silberigen Aiguillettli drannen und silberiger Passementerie, wyßi Strümpf und e große Spitzechragen und e breitrandige graue Filzhuet, äs imene Rock vo chupferfarbigem Damascht, wo-n-ihm sogar no d’Fueßchnödli deckt het, ume Hals es schneewyßes Gchrös vo Armsdicki und d’Haar versteckt in ere mörderlech große Bröuichappe vo fynem Edelmarder. Ds Elterepaar isch glych agleit gsi. Muetter und Tochter hei i der Hand mit mene schöne Spitzetüechli nes dicks, bschlages Psalmebuech treit. Me het exakt gwüßt, was me dörf alegen und was nid. D’Regierung vo Bärn isch uf und nache gsi, derfür z’sorge, daß me nid mit Luxus Ergernis gäbi, bsunders jitz, und bsunders im Ämmetal, wo’s gulte het, de Bure z’zeige, daß me bi aller Eifachheit ne würdigen Ydruck mache chönni. Under de Bure, wo mit ga Münsigen abe gloffe sy, hei politisch gschueleti Ougen allerhand Figure chönne gseh. Da sy undersetzti Lüt i verbottene Chleider gange, und wenn si der Turnäller und sy Frou underwürfig grüeßt hei, het me’s uf ihrne gääle Zänd 158 wie Sand ghört chratze: «Verchlaget is, wenn dr dörfet!» Ihres Gwand isch schön und währschaft gsi, aber nümme neu. I de guete Zyte währed dem Chrieg agschaffet, het es jitz no müessen ustreit sy. «Wohl bim Donner, u das mueß es, luegit nume!» Anderi frylech hei leider usgseh. Hinder mängem Mandli här hei der Gideon und ds Annelor glachet, wil ihm zwüschem Wamischt und den abegrütschte Pluderhose ds Hemli i mene wüeschte Wulscht vürecho isch. Das isch o verbotte; aber da seit niemer nüt, will me z’Bärn weiß, daß jitze d’Lüt nümmen alli Bott neui, vorschriftmäßigi Chleider vermöge.

I der Chilche het es prächtig usgseh. I de drei, vier vorderschte Reihe vom Froueschiff isch Bröuichappen a Bröuichappe gsi, Zylete vo schwarze Pelzhöcken uf wyßem Gchrös und wie ds Härz von ere Bluemen es gsunds Gsicht drinne. I de hindere Reihen isch der Pelz heiterer und minderer worde, Iltis und z’letscht nume no Chüneli, und derhinder e Garte vo Tschäppeli und Hüet i allne Farbe. Bi de Mannen isch es weniger uffällig gsi, z’vorderscht viel wyßi Spitzechrägen und meh oder minder guet gletteti Radchräge, Chleider i fyschtere Farbe, und gäge hinden isch es usgloffe wie i nes troches Moos voll älbi Mutte.

Wo d’Turnällen ynechunt, gseht d’Frou Nicolette, wie der blund Herr Steiger dem schwarzen eis mit dem Ellboge git und, d’Ouge geng ufe 159 Herr Heros gspitzt, ihm öppis zuechüschelet. Und das faht wieder a, wo der Pfarrer na der Predig nes Mandat vo Schultheiß, Rät und Burgere verlist. Es sygen e Huufe jungi Lüt, het’s da gheiße, wo sech für nes Regimänt i venezianische Dienschte heige la awärbe, wieder drus gloffe. Si heige sech dür faltschi Grücht la schüüch mache. Di Bursche sölle sech bi Straf vo der obrigkeitlechen Ungnad und Verluscht vom Landrächt wieder stelle, sünsch wärdi me se de in ere Landjegi scho finde. I de hindere Reihen isch es muusstill. Eint und andere Chopf hanget chly tiefer als währed der Predig. Der Frou Nicolette hingäge fallt uf, daß di beide Steiger uf ihre Ma übere luege, wie wenn si begährte z’wüsse, was är da derzue sägi.

Der Herr Heros lat syni Blicken über di ganzi Gmeind wäg spaziere. Wo’s us isch, pressiert er für hei. Sünsch isch men öppe na der Predig no chly ufem Chilchhof umenandere gstande, het mit de Lüte, wo me d’Wuchen us nie gseh het, es Dampis gha. Aber hütt nimmt sech der Herr Heros chuum Zyt zum Grüeße. «Chömet!» befiehlt er, wo Frou und Chinder mit dene Herrschafte vo Münsigen abinde. Und erscht uf der Höchi vor em Tägertschi-Dörfli faht er wieder a, ’s e chly gmüetlecher näh mit dem Schritt.

Er het aber öppis, dänkt d’Frou Nicolette. Das Schwygen ufem ganze Wäg und das Pressiere 160 — nid für hei, nume für us de Münsiger use — verheißt nere nüt Guets. Da hilft der Gideon ne-n-us der toppe Luft use. Er isch i der Chilche näbe sym Vatter im Chor gsässen und het alles schön überluegt. «Es gseht eigetlech luschtig us i der Predig da unde,» seit er, «di Froue sitze da wie-n-es Regimänt Soldate, eini prezis wie di anderi.»

«Da gsehsch jitz,» antwortet der Herr Houptme, «wie wyt der Wille vo üser Obrigkeit ma g’recke, emel so obe drüber gluegt. So söllet dr agleit sy, so söllet dr sitze, so söllet dr lose, so söllet dr dies und das. Ja, das mueß me ne la, üsne Rät und Burger, wora me mit ne-n-isch, das weiß men emel. Si löi’s nid la gah, wie’s wott.»

«Und de das vo däm venezianische Regimänt?» wott der Junker Gideon wyter wüsse.

Wenn si d’Wahrheit wagti z’gstah, müeßt si säge, es syg nere grad gnue a däm Predigtwäg. Aber si seit nume: «Wenn dr nid z’wyt weit...»

Zur Zyt, wo di meischte Lüt a däm sälbe Suntig sech uf ds Ässen aben in irged mene 161 chuelen Eggeli i ds Gras gstreckt hei, isch ds Züsimatt-Eiseli, gar donschtigs es schöns Meitschi — röötsch isch es gsi, rosig und amächelig — vo der Züsimatt ufem Fueßwägli dür ds Holz i d’Chneubrächen übere gloffe, schier chönnti me säge düüßelet. D’Wichtigi vo sym Gheimnis het’s i syne Fueßsohle gha, und drum isch es gloffe wie-n-es Büßi uf mene schmale Gsims, di heiße bruunen Ougen offe, wie wenn si-n-ihm vorus dervo wette. Wo-n-es änevür i Waldsoum chunt, gseht es ne richtig underem Birreboum am Bort obem Hus lige, der Eyer-Fridu. Aber jitz wie mache? Daß es Meitschi däwäg am heiterhälle Tag sym Schatz nachestrycht, isch nid Brunch gsi a der Huben obe. Ja nu, me hilft sech, wie me cha. Da lyt e fuulen Ascht, so-n-en aschpigen Ellboge. Grad gäbig. Jitz, wär das gseh hätti, wie di schön gwachseni Jungfrou mit dem Bänggel uswäiht, en Alouf nimmt und ne — hai — zwüsche zwone Bueche düre dür d’Luft jagt, daß er — pätsch — zwee Schritt vom Fridu z’Bode chunt.

Da mueß me sech no dütlecher chündte. Aber wie? E Stei. Ja, aber da heißt es de zaale.

Und wieder wie vori rönnt di bürschi Diskusschlänggeren i ds Soumgstrüpp. Grad wie si’s welle het, breicht der Stei der Birestamm und fallt im Abspringen ufe Schläfer.

Erscht wo ds Eiseli ne Buechenascht schüttlet, merkt er, daß im Holz änen öppis los isch. Jitz wohl. Uf! Und in es paar Gümp isch er däne. D’Bueche zieh hinder ihm der Umhang.

Er het’s scho amenen Arvel, no ganz verwunderet, daß das Meitschi, wo ne sünsch so mängisch ghelkt und füre Narre gha het, ihm undereinisch amene Sunntig z’mitttag nachestrycht. Aber wie de so Bürschtle sy, er dänkt nüt anders, als es heigi halt Längizyti na-n-ihm. Wohl luegt dem Eiseli Yfer und Angscht usem Gsicht, und er gseht ja, daß es ds Muul voll Neuigkeite het; aber «z’ersch muesch jitz no eis ha», seit er und verhet ihm di tierlirote Läfzge mit synen eigete, bis es sech losmacht und mit großglänzigen Ouge seit: «Du, weisch, du muesch mache, daß d’ furtchunsch u das gleitig. Es gspasset si nüt.»

«Warum furt? — Wo-n-i ne jitz grad wäge dir twäge drusglüffen und ume heicho bi!»

«Äbe grad drum. Der Pfarrer het’s gseit. Bi danide z’Predig gsi. U du het er’s ufem Chanzel verchündet. Die, wo us Finedig yche welle heigen u wieder dervo glüffe syge, sölli si ume ga stelle, süscht chöm si se de cho ge reiche. U si verlüüri ds Landrächt.»

163 «Ja los, Fridu, es gspasset si nüt. Si näh drum de die, wo si erwütsche, uf... ehm... wie hei si jitz nume gseit?»

Mit däm luege si beidi plötzlech uf. Es chunt öpper. Ufem glyche Wäg wie vori ds Eiseli chunt e Burema derhär. Es isch ds Fridus Götti, e hableche Ma vo Hütlige.

«Aber... gäll... du geisch de... gäb’s z’spät isch!» Zwüsche jedem Wort inne het no hurti eis gchlepft. «U de tuesch mr de z’wüsse, wo d’ bisch, he?»

Ds Eiseli isch wie-n-es Reh dür d’Bueche dervo gstriche. Der Fridu geit düre Waldsoum usen und stellt sech ufe Wäg, wie wenn er dranne wär, echly überz’luege. Warum tät me das nid, so amene Sunde z’mittag?

Der Götti chunt. Er zieht di abegrütschte Zwilchhosen ufen und chräbelet am Chranzbart. Under sym riesegroße, abgschossene Filzhuet vüre lachen es Paar lischtigi graui Öugli. «Wo hesch es jitz?» fragt er.

«Jä lue, das Hölzli isch z’dünns für so ame Sunde z’mittag. — Aber los jitz! Oder isch dr öppe scho chündts, was der Pfarrer hütt verläse het?»

«Ja, das söttischt, u das hütt no. — Los, gang zum Hirt ufem Breitmoos u säg ihm, i heig di gschickt. Dert hingere chöme si no nid so gleitig. U süscht weiß er dr de scho wytersch. Weder äbe, du darfscht di nid suumme. Gang no dä Halbtag! Lue, si sy de mängisch da, me weiß nid wie. Di Herre vo danide hei Bifähl, u me weiß afe, was das bidütet. U lue, wo d’ loufsch! U la di ungerwägs mit niemerem y. Nid daß d’ de so amene Schnuflihung i d’Nase chunsch. — Gang u säg niemerem daheim, wohi, so chöi si di fräveli verlougne! Säg ne nume, der Götti wüssi’s.»

Der Fridu het dadruuf nüt geantwortet, und dermit isch für dasmal gseit gsi, er well folge. Und no währeddäm daß er i ds Gras luegt, wie wenn er öppis verlore hätti, faht der Götti na mene Chehrli wieder a: «U wägem angere... jä lue, Fridu, i bi o einischt junge gsi, i weiß no, wie’s euereine het. Weder i säge dr nume: 165 Nimm di vor däm Meitschi in acht! I bchenne sy Muetter, u we’s nid ganz us der Art schlat, so heißt’s de da nid z’nach zueche mit dem Öltägel. — Bsinn di, was d’ machsch! Du bisch mr scho sowieso chly z’schützige.»

Der Fridu luegt geng no i ds Gras, aber jitz cha men ihm’s abem Gsicht abläse, was er dänkt: «Du hesch guet rede, Götti.» Und der Götti luegt ufe Bueb und seit mit synen Ouge: «I ha dr’s jitz gseit, u ’s isch mr ärnscht.» Aber lut git niemer als en Amsle, wo z’oberscht ufem Bireboum i blaue Himmel liedet.

Öppen anderthalbi Wuche druuf isch es im sünsch so stille Hof vo der Turnälle läbig zuegange. Alles, was ufem Guet Brot g’ässe het, isch dert bi-n-enandere gstande, ume Herr Heros ume, und het gäge ds Turnälle-Dörfli überegluegt. Dert het’s i de Böum zwitzeret vo Spießen und Sturmhube, und bald druuf isch der Junker Gideon vor nere Kuppele Manne derhär cho z’ryte wie us nere gwunnene Schlacht. Es paar guet grüschteti Hartschier vo Bärn het er hinder sech gha und gmuschtereti Mannschaft us der Gäged. Si hei gschwitzt und Gattig gmacht, durschtig z’sy; aber sünsch hei si de neue no heiter drygluegt. Papa und Mama Herbort und ds Annelor hei ihri hälli Freud gha am Gideon. Wettige schöne Junker!

«Wie mänge bringet dr?» fragt der Herr Heros. Eine vo de Hartschier zeigt e Bündtel 166 Stricke, wo-n-er am Spieß treit het, und der Gideon lachet mit den Ouge. «Kei einzige», seit er, und springt usem Sattel. «En einzige hei mr gfunde, aber dä isch stärnehagelsvoll gsi, und wo mr ne-n-uf d’Bei hei welle stelle, het er numen eis gha. Da hei mr ne ds Bort ab tröhlt und la lige.» Ds ganz Mannevolk lachet.

«Ja nu,» seit der Herr Heros, «mr wei jitz fuetteren und nächhär channsch de ga Wyl ufe, ga rapportiere.»

So isch di Landjegi im Herrschaftsbiet vo der Turnällen abgloffe. Der Herr Heros het sym Suhn d’Füehrung vo der Patrouille-n-überla und isch meh als nume zfride gsi mit ihm, daß er so guet begriffe het, wie-n-er’s het welle ha. Dussen aber, underem alte Wallnußboum, wo me de Manne het la tische, hei si gholejet, glachet und gseit, das sygi donners luschtig gange, dä halb Tag. Das müeß e freine Herr sy, dä Junker Gideon. Jedesmal, wenn si am Toppwald äne vo der Straß ab welle heige, ga nes Näscht usnäh, heig er abgwunken und gseit: «Dert düren isch nüt.»

Es isch also alle Grund gsi, sech z’freuen über d’Art, wie der Gideon sy Ufgab begriffe het. Und doch isch, wie alli di Tag sit der Husröucki vo Dießbach, der Herr Heros nid so rächt us sech use gange. D’Frou Nicolette het und het nid chönne drüber cho, was da derhinder stecki. — Oder het si nid wellen us Angscht, es chönnti öppis vürecho, wo z’viel wäri für si?

167 Am Aben isch der Gideon heicho vo Wyl, grad zum Z’nachtässe. Und du het er afah erzelle, wie das i däm Wyl obe zuegange sygi. Es sygi es grüslechs Pack zsämetriben und ybracht worde. Eigetlech wenig und alles strubi Bursche, wo me nume chönni froh sy, daß si us der Gäged furtchöme. Der Herr vo Diesbach heigi uf de Stockzänd glachet, bsunders wo är, Gideon, mit lääre Hände cho sygi. «Er löi Euch gratuliere, Papa, het er gseit, und mr so Öugli gmacht derzue.»

Der Herr Heros het gar nüt gseit. Nid en einzigi Frag het er ta. Und Spys und Trank het er chuum agrüehrt, währed der Gideon überyfrig brichtet het.

«Und us däm zsämetribene Lumpepack wott me de das venezianische Regimänt formiere?» fragt d’Frou Nicolette. «Wär vo üsne Herre darf ächt de das kommandiere?» Si erwartet gar kei Antwort. Ihren isch es glych, wie me z’Bärn settigi Charges verteilt.

Totestilli. Stöber luege drü Ougepaar uf ihn. — Ja, jitz isch es use, was ne sit Wuche so plaget het. Die Glägeheit, ’s syr Frou z’bychte, het er nid dörfe verpasse.

«Ne me fais pas de mauvaises plaisanteries!» D’Frou Nicolette isch chrydebleich.

«Es isch kei Witz», seit der Herr Heros. 168 «Oberschtkommandant isch der Wärdtmüller. I bi Oberschtlütenant und füehre ds Bärner Bataillon.»

D’Frou Nicolette het d’Frag uf de Lippe: «Wenn?» Aber si bringt kei Ton meh vüre. Wie erschlage sinkt si uf d’Syte. Grad cha se der Gideon no ha, daß si nid a Bode fallt. Der Herr Heros chunt se cho näh und treit se-n-übere, uf ds Bett. D’Abedsunne füllt d’Stube. I ihrem guldige Schyn lyt d’Frou da wie tot. Er steit dernäben und gryft na ihrem Puls.

«Gang, reich Wasser!» befiehlt er dem Gideon, und dem Annelor, wo da steit mit der Frag i den Ouge: Stirbt si? «Gib mr dert das grüene Fläschli vo Mamas Toilettetisch!»

Na nes paar länge Minute schlat o d’Mama ihri Ouge wieder uf, aber si weiß offebar no nid, wo si isch.

Der Herr Heros schickt d’Chinder übere, i d’Äßstube. Dert, am Fänschter vorne, blitzet der Gideon uf: «I gange mit — i gange mit.»

«Nei — nei, um Gottswille nid!» jammeret und briegget ds Annelor a sym Hals. Aber der Gideon isch Füür und Flamme. Er lost uf nütmeh, gäb wie sy Schwöschter ihm ahet, er söll se nid allei la. — Venedig, das Märliwunder! Und mit dem Papa i mene Regimänt! I sym Regimänt! — Und Chrieg! Uf eismal isch dem Junker d’Turnälle wie-n-es Schublädli voll Selbegschmack 169 vorcho. Da cha me ja nid läbe drinne. Use! Furt! I di wyti Wält! — Plääri mira, wär well!

Möchti eine wüsse, wie-n-e Frag i möntschlecher Gstalt usgsäch, so bruuchti er nume di Frou az’luege, wo läblos dalyt und i ihrnen Ouge di ganzi großi Verwunderung het, daß men ihren öppis eso chönni atue. Hie und da zuckt’s i de blaue Lippe, hie und da i de lahme Händ. Keis Stärbeswort wird lut. Di Ouge sueche geng der Ma, der ritterlich fromm, großhärzig Junker Heros. Aber da steit einen us Erz gosse, uf der einte Syte verguldet vo der Abedsunne, uf der andere nachtfyschtere Schatte, und luegt se-n-a, wie me sy Richter aluegt, wenn me kei Antwort weiß. — «Und das — das bringsch du über di — du, Heros?» Das isch uf däm bleiche Gsicht, i däne furchtbar glänzigen Ouge gsi z’läse. Und di mächtigi fyschteri Mannsgstalt het schwygsam wie ihre Schatte g’antwortet: «Ja, und i weiß warum.»

Erscht am andere Morge hei si wieder Wort gfunde. Im Erwachen isch es der Frou Nicolette no einisch düre Chopf gange: Han i’s bloß troumet? — Aber nei, so wahr und klar wie di nüechteri Tagheiteri isch es um se-n-ume gsi: Er geit wieder, es bhet ne nid by mr. I mueß es no einisch düremache, und wär seit mir, ob er 170 dasmal o wieder gsund und grächt umechunt? — Und wenn si jitz einisch probierti mit mene resolute: Du geisch mr nid. I wott’s nid? — Ach, si weiß wohl, daß si dermit nüt usrichteti. — Ehnder no mit Zärtlechkeit und... ach Gott! — Si weiß es ja. Si isch wohl no schön, si wüßt sech wohl no verfüehrerisch z’mache, aber für der Herr Heros Herbort vo menen Etschluß abz’bringe, bruuchti’s halt doch meh. Wenn er nidemal de Chinder z’lieb, wo ne jitz grad am allernötigschte hätte, uf syni Glüscht cha verzichte!

Nei, es isch nüt z’welle. — I ds Chüssi yne briegge, daß es amene Hänker z’Härze gieng, das isch alles, was nere blybt.

Der Herr Heros isch kei Hänker. Es nimmt ne wüescht nache z’innerischtinne, wo-n-er zue-n-eren ufe Bettrand sitzt, nere d’Hand wott näh und si-n-ihm se-n-etzieht. Aber d’Träne sy o Wort, und drum chan er jitz antworte: «Nimm’s nid vo der böschte Syte! Daß es di hert achunt, han i mr wohl chönne dänke. Aber lue, du muesch mi o begryfe. I ha’s wohl schön hie, es isch wahr. Aber i bi no z’jung, für der Invalid z’machen und i däm Loch z’versohre. Wie lang han i uf das müesse warte, wo anderne vo mym Alter scho vor Jahre zum Glück ghulfe het! Jitz isch es no cho, im letschte Momänt. Wenn i’s jitz nid profitiere, so isch es de fertig für geng, und i ha vergäbe gläbt. — Ne settigi Glägeheit 171 git’s nümme. Dänk doch! — Venedig! Di rychschti Stadt vo der Wält! — Villicht nümme lang. Di halbi Wält ghört ne jitz no, de Venezianer, aber es isch ne z’wohl in ihrem Rychtum. Ihri eigete junge Lüt wei sech nümme härgä, für das z’verteidige, was ihri Vätter erstritte hei. Und drum zale si de Soldtruppe, was si nume heusche. Jitz isch der Momänt. Wenn i o nume chly Gfell ha, so bin ig i nes paar Jahren e ryche Ma. Und de han i Rueh und cha dir und de Chinder es Hei schaffe, wo-n-ech für alli Zyte ne Position git.»

«Du villicht nid, aber d’Chinder. Und wenn’s de da isch, so hesch de dy Freud o no drannen und bsunders am Glück vo de Chinder.»

«Was weisch doch, wän vo üs allne du no am Läbe findsch, wenn einisch umechunsch! — Und — wenn — du nid umechunsch! Was sy mir de no?»

So het du doch eis Wort ds andere gä — für nüt, vowäge der Herr Heros het ds letschte bhalten und der Schlüssel abgnoh mit mene ganz bestimmte: «Es isch jitz eso, und es treit nüt ab, wyter drüber z’rede.»

Erscht lang nachhär wirft ihm d’Frou Nicolette no vor: «Und du weisch doch, wie-n-es hie umenand muttet. Was sölle mr de, wenn d’Bure chömen und is ds Hus überem Chopf azündte?»

«Dir risquieret nüt. Di Herre vo Bärn luege 172 scho zu ihrer Sach. Der Petermändel hesch o nid wyt. Der Tschägg lan i dr da. Der Gideon isch nid nüt z’rächne, und überdies will i dr am Hus e Bschlüsi la mache — wart nume! —, daß dr nid so gschwind öpper ynechunt.»

I däm Punkt het der Herr Heros Wort ghalte. Er het no am glyche Tag dem Hammerschmid vo Worb la Bscheid mache, und bald druuf het’s en Inschpäktion gä, und der Schmid het Uftrag übercho, us der heimelige rosenumwachsene Turnälle ne Feschtung z’mache, wo niemermeh wärdi probieren ynez’cho.

Der Frou Nicolette ihri Träne sy no nid verrunne gsi, so isch der Chehr a Junker Gideon cho. Syni Ouge voll Venedig, isch er dem Papa no vorem Dejeuniere a Hals gsprunge: «Gället, i darf mit?»

«Dumms Züüg!» het er zur Antwort übercho. «Hesch du no nid begriffe, was i vo dir wott? — Für was hätt’ i di i alls ygfüehrt, was Guet und Herrschaft ageit? — Du channsch di öppe meine, daß i dir alles avertroue. Du muesch jitz der Ma sy im Hus. D’Mama wird dir säge, was gah söll, versteisch? Und dernah sorgisch du derfür, daß es gmacht wird. — Und wenn i umechume, verlangen i Rächeschaft vo dr — vo dir, hesch ghört? — Jitz stell dy Ma, und häb mr Sorg zur Mama, zum Annelöri und zur Turnälle!»

Das isch gar nid na ds Gideons Chopf gsi; 173 aber es isch kei Stund verstriche, so het im Tiefinnerschte vo däm Jüngling ds Herri der Chopf ufgha und sech e Thronred afah usdänke, und über däm isch Venedig wieder um ne guete Bitz wyter gägen Ufgang usegrütscht. Volländs tröschtet het er sech du, wo der Papa einisch seit: «Wenn alles so geit, wie-n-i mr’s dänke, so chunt de der Chehr, ga Venedig z’gah, a di, wenn i dir dert d’Sach ygfädnet ha und z’grächtem ume heichume. Lehr du de bis dahi afange ghörig wältsch!»

Daß i der Turnälle niemermeh mux machi gäge das, was bschlosse gsi isch, het der Herr Heros chönne sicher sy; aber wenn er o di Verwandte nie drüber het im Ungwüsse gla, ob si-n-ihm öppis dry z’rede heige, i syni Sache, so hei halt die o no Chopf gha und es verwandtschaftlechs Gwüsse. Es isch dä Summer scho mängisch topp gsi zum Ersticke, aber gwüß vorusse no nie so, wie i der Turnällen inn a däm Tag, wo währed dem Zwölfilüte di landvögtlechi Gutsche vo Brandis hinder der Spalierwand düren i Hof isch cho z’rumple. Es het niemer bruuche cho z’mälde, wär chömi. Me het der Trapp vo de Roß und ds Gchähr vo de Reder kennt, vowäge zu sälber Zyt sy no gar wenig Gutschen im Land umegfahre. Und derzue het me dem Gutschner sy Chopf überem Schärmdechli vo der Muure gseh vorbyfahre.

Wo der Herr Heros düre Husgang chunt, 174 für syni Visites am Hoftor ga z’epfah, wie-n-es sech öppe schickt, steit d’Frou Nicolette scho am Ysegländer vo der Stäge vor der Hustür, i d’Rosen yneglähnt, und luegt ihre Ma mit mene nüt wenigers als erfreute Blick a. So gärn si ihre Brueder wieder einisch gseh het, vo där Visite het si sech nüt Guets verheiße. — Wenn er mi nume nid no i Verdacht nimmt, i heig ne heimlech Bscheid gmacht! — Und wenn d’Frou Nicolette ihre Ma hätti müesse förchte wie ne böse Geischt, nie hätti si hindedüren öpper z’Hülf grüeft gägen ihn. — Wenn er mi wott z’grundrichte, so wott i allei derby sy, het si dänkt, und ds letschte, was er us mynen Ouge cha läse, söll sy: I ha di halt doch gärn gha. — Was hei si jitz no bruuche z’cho? Für ne Zanggeten anstelle, wo hinden und vorne nüt abtreit?

Der Herr Heros isch vor syr Frou här dür ds Hoftor use, nid wie me sünsch öppe chapeau bas a ne Gutscheschlag geit, ehnder wie-n-e Jeger a nes Dachseloch, so: was chunt ächt da use?

Z’erscht isch der Schwager Landvogt zum Vorschyn cho. «Grüeß di Heros. — Du bisch emel mit Schyn no da.»

Hinderem Landvogt isch d’Frou Anna erschinen und z’letscht zur große Freud vo de Junge der Vincenz Hofmeischter. Der Gideon und ds Annelor hei ne-n-i d’Mitti gnoh und sy mit ihm vorus.

175 En Ougeblick isch der Frou Nicolette düre Chopf gfahre, am Änd wüsse si no gar nüt und syge nume zuefellig hütt cho; aber dä Troscht isch gschwind verfloge. Scho zwüschem Hoftor und der Hustüre drückt d’Frou Landvögti ihrer Schwägerin d’Hand wermer als sünsch und seit: «Du Arms!» Und der Blick vo ihrem Brueder het o verrate, daß me z’Brandis alles wüssi.

Der Herr Heros isch nid vo denen eine gsi, wo i Thäber chöme, wenn anderi hinder ihrem Rügge d’Chöpf zsämestecke. Er sperrt d’Salontüren uf und seit: «Sitzet, syd so guet!» Är sälber geit nid yne mit ne. Er schwänkt ab und geit i Chäller.

«Mr sy lang gnue gsässe», antwortet der Herr Chrischtoph i ds Salon ynen und geit gradus dür di offeni Türe vis-a-vis, uf e Perron use. Di Froue chöme nache. Der Gideon und ds Annelor zieh der Vincenz hinder ne düren i Garten abe, wo mit syr stille, scho chly müede Summerherrlechkeit vor ne lyt.

Da seit d’Frou Nicolette zu ihrne Gescht: «Säget ihm nüt! Um Gottswille nid. I wott ekei Striglete. Es nützt ja doch nüt.»

Der Landvogt seit nüt. Nume syni Ougen antworte: Du bisch es liebs. — Was gseit sy mueß, wird gseit. D’Frou Anna hingäge dänkt lut: «Für was wäre mir de cho? Meinsch du, me löi sech drei Stund schüttlen und hotzle, für cho z’Mittag z’ässen und ume hei?»

«I wott nid, daß vo der Sach gredt wird», 176 seit d’Frou Nicolette. «I ha mi jitz dry gfunde, und wenn der ihm’s weit usrede, so mueß i wieder vornen afah. Schänket mr das!»

D’Frou Landvögti luegt apütscht uf ihri Schwägerin und zuckt mit den Achsle: Dir isch o nid z’hälfe, währed d’Frou Nicolette vürfahrt: «Dir meinet’s gwüß guet mit mir, i gspüren ech’s a, und i danken ech, daß dr cho syd, aber es isch jitz halt nütmeh z’ändere.»

Mit däm lat si d’Brandiser la stah und geit i d’Chuchi, wo me scho uf ds Arumple vo der Gutsche hi ds Nötige nacheta het.

Daß me der Turnäller nid eis zwöi drü a d’Wand drückt, het der Herr Chrischtoph wohl gwüßt, und äbeso guet, daß a där Venediger Sach nütmeh z’änderen isch. Und wenn me der Frou Nicolette öppis het welle sy währed der Abwäseheit vo ihrem Ma, so het me natürlech mit däm nid dörfe Händel afah. Me het der Spieß eso müessen asetze, daß der Schwager Heros wenigschtes i eim Punkt d’Überlägeheit vom Brandiser gspürt und zu Dank verpflichtet wird, wenn me ne nid blamiert. — Übrigens isch scho mänge mit nere gladene Philippika z’Visite gfahren und het de, wenn der Bratisduft dür ds Hus gstrichen isch, dänkt: für was eigetlech sech mit schlächte Lüün der Mage verderbe? Grad eso isch der Landvogt vo Brandis nid gsi, aber er müeßt o nid Fleisch vo üsem Fleisch gsi sy, hätt er gar keis Verständnis gha für settigi milderndi Umständ.

177 «Jitz, Frou Landvögti», seit er zu syr Frou, wo me dem Herr Herbort syni Schritte ghört — er louft scho jitz, wie wenn es Bataillon vor ihm sötti schnadele — und leit der Finger bedütsam uf d’Lippe.

Plötzlech füllt er d’Türe mit sym Leuechopf, der Herr Heros, und seit: «Dir heit, dänk, o nid begriffe, warum i das Kommando übernoh ha?»

«Hm. — Du meinsch vermuetlech, du bruuchisch numen a menen Ort der Chopf ynez’strecke, so schießi alles z’wäg, für dir zu Dienschte z’sy. I weiß nid, wie du dir’s erklärsch, daß me z’Bärn eim, wo nie für nüt isch z’ha gsi, undereinisch so nes Kommando vor d’Füeß leit, chuum daß er dernah fragt. Und das jitz, wo di g’aichte Chriegsgurgle z’dotzetewys im Land umenandere sitzen und nid wüsse, was afah vor Längizyti.»

«Aha, es macht mr Gattig, du begryfisch mi besser, als d’ wottsch der Name ha. Aber wunder nähm’s mi neue doch de, was du mit dem andere meinsch.»

«I meine, was Tatsach isch. Me het mir gseit, di Sach sygi a der Husröucki im Schloß z’Dießbach gmacht worden und di Herre vo hie umenand, 178 vo Münsige hm hm hm, bis ga Signau ufe, syge z’Bärn derfür ygstande, daß me dir das Regimänt gäbt, nume damit du wägchömisch.»

«Lue, my Liebe, an ere Regierung macht me sech nie ungstraft vürig. Häre mueß er — furt mueß er. Däm seit me Politik. Und wie meh men eine derby cha mache z’gloube, är heig alles g’reiset, descht politischer isch es. Ob derby es Hus, e Familie z’grund geit, da dernah fragt niemer. Fiat regis voluntas!»

Der Herr Heros luegt i d’Wyti. Öppis z’dänke git ihm di Sach doch. «Si chönnte sech de no verrächne», seit er halb zu sich sälber.

«Uf das mueß me nie zelle,» fahrt der Landvogt furt. «Und du darfsch o nid vergässe: Les absents ont tort. — Nei, lue, i gloube, du heigisch di verrächnet. Für ne Ma wie du git’s numen eis: Ynen i d’Regierung, sech härestelle, da bin i, und nid öppe: machet mit mr, was dr weit! Im Gägeteil, wenn me ne gsundi, chächi Überzügung het, so mueß me se mit dem ganze Gwicht vo syr Pärsönlechkeit düresetze. Nume so isch dem Volk dienet.»

«Me mueß se mache z’welle. Du hättisch chönne. Eine, wo nüt z’gä het, darf näbedsi stah, aber so eine wie du nid.»

So isch du der Herr vo Freuderych i ds Kanoniere graten und het Schutz über Schutz wohl 179 zilet uf sy Schwager abgla und ne — doch nid bodiget. Uf di erschte paar Sätz het er mit luemen Usrede g’antwortet, ufe Räschte het er kei Bscheid meh gä. Bis vor churzem het er no drüber nachedänkt, mit was dem Volk am beschte dienet sygi, und was der Pfarrer vo Bigle gseit het, isch ihm geng no im Chopf ume gange; aber vo dene z’Bärn het er nid begährt, sech la z’brichte. — Und jitz isch er mit syne Gedanken überhoupt z’Venedig gsi, i der große Wyti. Wie usem Boden ufgschosse, wott er de vor di Knüüße vo der Signoria härestah. Het er öppe nid scho hie und da gmerkt, daß er d’Lüt mit sym bloße Cho und Dastah cha mache läär z’schlücke? Und dert git’s de kei Burgerrodel, keis Ratsmanual, wo me z’erscht drei Tag lang cha nachefingerle: Wo chunt dä här? Wän het er zum Götti? Was isch sy Vatter?

Der Herr Chrischtoph het du bi längem gmerkt, daß der Herr Heros wyt ewäg isch und lut rede nüt abtreit. Und überdies isch er zfride gsi mit sech. Gseit han ig ihm d’Sach, het er dänkt, und du der Rank zu mene gnüßleche z’Mittagässe gfunde mit dem Schlußsatz: «Ja nu, so lang wird di Gschicht da inne ja nid duure. Mer wei hoffe, du erläbisch keini Deceptione.»

Bim Ässen isch es hütt nid lut zuegange. Der Turnäller het sälber wenig trunke, für nid gsprächig z’wärde, und het sy Schwager nid agmacht derzue, will er nid begährt het, no einisch i ne Dischput 180 über syni Plän z’grate. Und dä, wo am meischte möge hätti, der Vincenz Hofmeischter, het sech zsämegnoh, für nid sys Prestige i der Turnälle z’schädige.

Vorem Abfahre hei sech der Landvogt und der Herr Heros underem Hoftor no einisch agluegt vo Chopf bis zu de Füeße, und wär di beide stattleche Manne gseh het, so inenand verhänkt mit de Blicke, het dänkt, es chömm jitz no öppis — es müeß no öppis gscheh. Aber nüt het’s gä. Zwo herti Händ hei sech gfasset und ume la gah. Das isch alles gsi.

Mit dem Herr Chrischtoph isch der sälb Abe nütmeh gsi az’fah. Uf kei Frag het er Bscheid gä. Es isch grad gsi, wie wenn er d’Sprach verlore hätti, und drygluegt het er wie i nes offes Grab.

Us der Gutsche zrück gluegt het bim Abfahre nume der jung Hofmeischter. Und ds Annelor, wo hinder synen Eltere gstanden isch und gmeint het, me gsehj’s nid, het ihm mit der Hand öppis nachegschickt. Aber so-n-e Mama het Ougen i jedem Haarspitzli, und e Vatter wie der Oberscht Herbort cha vor oder hinder eim stah, er gspürt alles, was um ihn ume geit.

Papa und Mama sy der ganz Abe höflech gägen enand gsi, wie wenn si mit gstriche volle Gleser über mene sydige Rock zsäme sötte Gsundheit mache. Wo si d’Chinder hei i ds Bett gschickt gha, sy si no nes Chehrli binenandere gsässe, da 181 fragt d’Frou Nicolette: «Wie gfallt dir dä Vincenz?»

«I möchti halt nume wüsse, weisch,» seit sy Frou, «dernah du’s aluegsch...»

Da schnydt er ab: «Das het Zyt. Und wenn i umechume, so isch de alles echly anders. Da chan i de hoffetlech anderi Conditione mache.»

Meh isch nid us ihm use z’bringe. Wo si no einisch en Alouf nimmt, si möchti wüsse, wie si sech da derzue stelle söll, macht er se mit Zärtlechkeite z’schwyge.

So isch es du alli di Tag bis zu syr Abreis gange. Jede Dachziegel, jede Nagel het der Herr Heros nachegluegt, und zwar mit dem Gideon zsäme. Ne ganzi Wuche lang het me der Schmidmeischter vo Worb mit mene Gsell und mene Lehrbueb uf der Stör gha. Riglen und Sperrstange het ech dä da häregmacht, wie für ne Mörderchefi, und wo-n-er’s übergä het, lat der Herr Heros d’Riglen a der Hustüren yschnappe, lachet und seit dem Gideon: «Henu, da syd dr emel de vorem Böschte sicher.» Und dem Suhn gfallt das ustüfteleten Ygricht so guet, daß er schier nid cha höre fällele dermit. Der Schmid isch stolz uf sys Wärk und bhertet: «Kei Ängel und kei Tüüfel chunt Ech da yne, Herr Oberscht.»

Es het allne gruset vorem Tag, wo de der Papa müessi gah — und ihm sälber nid am 182 wenigschte. Jitz müeß er afange ga Bärn yne, het er usgähnds Herbschtmonet gseit, er chöm de no einisch use, für cho adieu z’säge. D’Frou Nicolette het ne sträng i Verdacht gnoh, das sygi es Manöver, für de Träne z’ertrünne, und ihm du scho denn d’Armen ume Hals gleit und ne nid so ring la drusschlüüfe.

Umecho isch er no einisch, aber wie! Wo si am Morge no im Bett gsi sy, ghört me ne Trumpete blase. Me het niemer bruuche vürez’jage. «Der Papa, der Papa!» het’s düre Gang grüeft. Nume halb agleit sy si a d’Terrassemuure gsprunge. Der Luft het d’Böum gschüttlet und di allererschte dürre Bletter dervotreit. Da rytet er dunde vorby uf der Straß, mit es paar vo synen Offizier und Chnächten und mene Trumpeter.

Er winkt und rüeft ne zue: «Bhüet ech Gott! — Über ds Jahr! — Über ds Jahr!» — Was isch er doch für ne prächtige Rüter! — D’Chinder wei ds Bort ab, über d’Matte. Aber er winkt ne no einisch, git dem Roß d’Sporre, und im scharfe Trab ryte si ab.

D’Frou Nicolette sitzt uf der Muure, chrümmt sech voryne, beidi Händ vorem Gsicht und... me cha nid säge, si brieggi, si schreit wie-n-es Chind. Ihri beide Chinder lege d’Armen um se. Angscht und Weh ersticke ne-n-ihri eigete Träne. Und über se wäg flattere gääli Bletter.

Rudolf von Tavel

Der Frondeur

Inhalt